Гадел хөкем сагында

XXI  гасыр башына кадәр хөкем залында судьяның ике  ягында халык арасыннан сайланып куелган вәкилләр утырды. Хәзер генә ул антлы утырышчыларны судка чакырганнары юк диярлек. Андый очраклар сирәк була. Ә ул вакытта халык утырышчысыннан башка җинаять эшләре каралмады. Тәртибе шундый иде. Шуңа  күрә, эшемне  калдырып, суд юлында баш­каларга  караганда  күбрәк тә  йөрдем. “Язып  та чыгарсың” дип сакал тегәләр  иде. “Кеше  һәм  закон”  рубрикасына язма әзерләгәч, суд  рәисе  Рифат Закировка укытам. Ул: “Четерекле теманы оста ерып чыккансың, бу  урынын бераз үзгәртик”, – дип киңәшләрен бирә. Шулай булмыйча, ташка басылганны соңыннан балта белән  кырып бетерә алмыйсың. Чыннан да, җинаять кылса да, барыбер адәм баласы бит.  Ә бу дөньяда  кемнәр генә  ялгышмый. Менә шушы рәвешле  фикер сөрешеннән генә дә кеше язмышларын хәл иткәндә судьяларга биниһая  зур җаваплылылык  йөкләнгәнлеге  яхшы  аңлашыла. Кеше дигәнең хаталанырга, тигез  җирдә дә абынырга  мөмкин, әмма  аларга  һич   ялгышырга  ярамый.

Затлы гаиләдә дөньяга  килгән Рифат Рафаэль улы шуны яхшы аңлап, законга 30 елдан  артык  тугры  хезмәт итте.  Армия хезмәтен кертсәң, стажы тагын да күбрәккә чыга. Чөнки ул Балтыйк буе округындагы  частьта  Ватан  алдындагы бурычын  үтәгәндә мотоукчы  взводы  командиры була, 3-4  айдан аны гарнизонның хәрби прокуратурасына эшкә алалар. Шул чакта тупланган тәҗрибәнең алга таба кирәге чыга. “Мәскәү институтын тәмамлаган хәрби юристлар белән аралашу бик тә ярап куйды. Аларның киңәшләрен  эштә  файдаландым”,– дип   сөйли Рифат  Закиров.     

Армиядән соң Татар Икшер­мә­сендә туган  егет Балык  Бис­тәсе райо­ны  прокуратурасында тикше­рүче, Арчада прокурор  ярдәмчесе булып эшли. Закон таләпләренең үтәлешен тәэмин итүдә,  граждан­нар­ның хокукларын  саклауга мәгъ­лүм шәхси өлеш кертә. Прокура­тура орган­нары эшчәнлеге өчен аеруча катлаулы чорда да сайлаган  һөнәренә тугры  кала. Шул елларда тәрбияләнгән сыйфатлары, гаделлеккә  омтылуы аңа 1990 елдан Саба  район суды рәисе вазифаларын да уңышлы башкарырга ныклы җирлек бирә.  Нинди генә эшләр карарга туры  килми  судьяга. Җинаятьтә гаеплеләр, әлбәттә,  закон нигезендә тиешле  җәзаларын  ала. Гаебе расланмаган  кешегә аклаулы суд карары чыгару аеруча зур компетентлык  сорый.   Шул  елда  ук  карауга хастаханә табибына карата мошенниклык факты буенча кузгатылган җинаять эше  керә. Ул командировкага баргач, үз кесәсеннән тоткан чыгымнарын өлешчә каплау өчен тиешле булмаган документлардан файдалана. Әмма хастаханәдән  алынган  акча ике  айлык  командировка өчен би­релергә тиешле  суммадан  артып китми. Законнарга таянып,   Рифат Закиров табиб гамәлләрендә җи­наять составы юк дигән карар  чыгара. Прокурор каршы  килә. Ахыр  чиктә эшне  РФ Югары Суды  Президиумы  карый һәм  РФ Генераль прокуроры урынбасары  протестын канәгатьләндерми. Әлеге четерекле эш 2001 елда   Россия  Федерациясе Югары суды бюллетененә дә  кертелә. 

Бервакыт  район  судына Кукмара районы  кешесе Федоровка карата РСФСР Җинаять кодексының 127нче  статьясы (оставление в опасности, куркыныч хәлдә  калдыру) нигезендә кузгатылган эш керә.  Беренче  утырышка беркем дә  килми. Көн  ахырында  судта зыян күрүченең әтисе  пәйда була һәм эшне Олы Мишә авылында  карарга тәкъдим итә. Ул  вакытта оешма-хуҗалыкларда күчмә  утырышлар үткәрү  практикасы була әле. Көндез авыл  клубына халык  җыела. Алма  төшәр  урын да  калмый. Хөкем  ителүче  сәхнәгә чыгарылгач, зал гүли ук башлый.  Халык самосуд ясамасынга милиция наряды  көчәйтелә, колхоз рәисе За­кирҗан Бикмөхәммәтов тазарак  егетләрне дә чакырып  китерә. Әмма хөкем ителүче гаебен танымый. Аның  күрсәтмәләре буенча, ул иптәше белән  җәй көне Ленин исемендәге  хуҗалыкта эшләгән. 1992 елның сентябрендә алар, “КамАЗ”га  утырып,  хезмәт  хакы  алырга килгәннәр. Колхоз рәисе урында булмагач, Кукмарага кайтып  китәргә  ниятләгәннәр.   Шул  вакыт   алар  янына авыл  егете якыная һәм кыйнау белән  яный башлый. “КамАЗ” кузгалып  киткәч тә,  кабинага  сикереп  менеп, ху­ли­ганлыгын дәвам итә. Дуслары ике  машина белән куарга  чыга. Берникадәр  вакыттан үтерү белән  янаучы үзе кабинадан  сикереп төшеп  кала. Эш  хакы  алырга   ки­лүчеләр туктап тормыйча, “КамАЗ” да юлларын дәвам иткәннәр. Ма­шинадан төшеп калучының  үлем­гә  китерерлек  җәрәхәт  ал­ган­лы­­гын белмәгәннәр. Кыскача фабу­ла әнә шул. Шаһитлар да бу  эш буенча  төпле дәлил  китерми. Судья  әлеге  вакыйганы бар нечкәлекләре белән   күз  алдына  китерергә тырышып,  төнне  йокламый  чыга. Икенче көнне район  мәхкәмә залында  якларны тыңлаганнан соң (дәүләт гаепләүчесе ирегеннән  мәхрүм итүне,  адвокат һәм хөкем ителүче аклауны сорый) суд аклау карары (оправдательный приговор) чыгара. Чөнки  суд барышында Федоровның гаебен расларлык дәлилләр китерелми.  Югары инстанциядәге суд  хөкем  карарын үз  көчендә  калдыра. Әлеге  мисаллар  хөкем залларында кеше  язмышлары хәл ителгәндә судьяга  ялгышырга  ярамаганлыгы  турында бик ачык сөйлиләр.

“Мин бик  яхшы  кешеләр белән эш­ләдем. Иң элек секретарь Рәйсә апа Нигъмәтҗанованы искә  алмый  мөмкин түгел. Ул судка 1942 елда  килә һәм бер дә туктамыйча 52 ел эшли. Хезмәт  кенәгәсендә бер генә язу иде. Җитмешенче елларда аның тырышлыгы нәтиҗәсендә район суды  канцеляриясе республикада иң яхшыларның берсе саналды. Саба һәм Теләче районнарында юридик  ярдәм күрсәткән адвокат Роза Абдулла кызы Хәлилова турында да җылы сүзләр генә әйтәсе килә. Җинаять һәм гражданлык  эш­лә­ренең вакытында каралуында хез­мәттәшләрем – судьялар Ринат Шәфигуллин, Зөлфия Вәлиеваның да хезмәте  күп керде. Байтак еллар республикада хөкем карарларының 100 проценты да үз  көчендә  калган бердәнбер район суды булуга ирештек. 2013  елда  Мәскәүдә  Саба район  суды тарихы  турында  китап та басылып  чыкты”, – ди Рифат Рафаэль  улы.

Ә, иң мөһиме, беркем дә урынсызга гаепләнмәгән, ялгыш карарлар чыгарылып, кеше язмышлары челпәрәмә китерелмәгән.  Хез­мәттәшләре дә аны олы ихтирам белән искә алалар.