Үстерүе авыр, саклавы кыенрак

Быел байтак танышл­а­рым­ның кышкы саклауга куй­ган бәрәңгесе череде. Шуңадыр кайберәүләр бакчасында бәрәңге үстерүдән баш тарта. Шәхси хуҗа­лык­ларда гына түгел, бәрәңгене күпләп җитештерүчеләрдә дә аның мәйданы кимегән­нән-кими.

- Хикмәт саклый бел­мәү­дә генә дә түгел, - ди Татарстан авыл хуҗалыгы фән­­ни-тикшеренү институты бә­рәң­ге үстерү үзәге баш белгече Фәния Җама­лиева.

- Бәрәңге күпләп җи­теш­терүче "Сервис-Агро", Кук­мара районының Вахитов һәм "Урал", Биектау районы­ның "Бөреле", "Дәү­ләтов" исемендәге крес­тьян-фер­мер һәм башка кай­бер хуҗалыкларында бәрәңгене кыш дәвамында саклау өчен бөтен шартлар тудырылган. Нинди температура кирәк - компьютер көйли. Тик андыйларда да бәрәңгенең шактыен чүп базына чыгарып ташларга туры килгән. Моның сере ахыр чиктә бәрәңгенең сор­­тына барып тоташа бугай.

Үзеңнеке үз булмаса...

Югыйсә бәрәңгенең без­­нең шартларга кулай сортларын эзләп ерак барасы да түгел. Фәния Фәй­­зрахман кызы әйтүенчә, Татарстан фәнни-тикшеренү институты галимнәре без­нең шартларга яраклаштырылган дистәдән артык сорт тәкъдим итә. Күр­ше­неке - күркә кебек дигән­дәй, күпләп җитештерү­че­ләр төрле сәбәпләр белән башлыча чит илдән кайтартылган сортлар кулланырга тырыша. Уңышы да күб­рәк, сыйфаты да яхшы. Тик һава шартлары әледән-әле алышынып торган җир­­лектә андый сортлар үзен акламаган еллар да булгалый.


Быел уңыш ничек булыр?

Бу мәсьәлә бакчасында бәрәңге үстерүче 320 мең­гә якын шәхси һәм 6 меңнән артык фермер ху­җа­лыкларын гына түгел, күпләп бәрәңге җитеш­терү­челәргә дә тынгылык бирми. Хәтерегездәдер, узган ел җәй башы коры килсә дә, 25 июльдән башлап кара көзгә кадәр яңгыр койды. Нәтиҗәдә бәрәңге­нең бер өлешен җыеп алып өлгерә алмау бер хәл, сак­лауга куелган кадәресен­дә дым мул­­лыгы аның че­рүенә сәбәп булды.
Татарстан галимнәре тарафыннан тәкъдим ителгән сортлар корылыкка чыдам гына түгел, дымга да биреш­ми икән. Авыл хуҗа­лыгы фән­нәре докторы Фә­ния Фәйзрахман кызы белми әйт­мидер: туфракта дым күп булганда, безнең галим­нәр уйлап тапкан сорт­лар­да өстәмә сулау күзә­нәк­ләре барлыкка килә. Кабыгы да чит ил бәрәңгесе кебек ныгудан туктамый. Сак­лауга куелган бәрәңге че­рүгә генә түгел, төрле авыруларга да әллә ни бирешми.

Быелгы һава шартлары әлегә бәрәңге үссен өчен бик кулай. Узган елның кө­зендә туфракта туң катламы зур булмады. Кар сулары тулысынча диярлек җир­гә сеңде. Май аендагы яңгыр­лар да үсемлекләргә яр­дәмгә килде. Тик май аеның икенче яртысында башланган эссе һава туфрактагы дымны көннән-көн күбрәк үзенә йота. Галим­нәр әй­түенчә, тагын атна-ун көн шулай дәвам иткәндә, бә­рәң­гегә генә түгел, башка үсемлекләргә дә кыенга туры килүе бар.
Дөрес, республиканың Арча, Балтач һәм башка кай­бер төбәкләрендә яң­гыр­лар бүген дә явып узгалый. Синоптиклар да ки­ләсе атнада яңгырлар ешаер дигән фаразлар әйтә.

Итекченең итеге кайда?

Татарстан авыл хуҗалы­гы фәнни-тикшеренү институты ел саен безнең шартларга кулай югары җитеш­терүчән Удача, Жуковский, Невский, Кортин, Регги һәм башка сортлар тәкъдим итә.

Фәния Җамалиева әй­түен­чә, һәркайсының үз өс­тенлекләре бар. Кайсы ярмалы, кайсы иртә өл­герү­чән. Күңелең теләгәнен сайлап ал гына. Тик безнең галимнәр тәкъдим итә торган бу сортлар белән күбрәк үзебезнең җитештерүче тү­гел, күрше-тирә төбәкләр кызыксына.

Бу кадәресен бәрәңге игү буенча Татарстанда тирә-якта бердәнбер фәнни үзәк эшләп килүе белән дә аңлатырга буладыр. Әмма шул ук төбәкләр шул ук бәрәңгене безгә китереп сата бит. Безнең җитеште­рүче алардан кайсы ягы белән ким? Узган еллардагы кебек, мондый хәл быел да кабатланмас дип әйтүе кыен. Кем әйтмешли, итек­ченең - итеге, читекченең читеге юк.
Инде хәбәр итүебезчә, озакламый (30 июньнән 2 июльгә кадәр) Лаеш райо­нының Олы Кабан авылы янында урнашкан Татарстан авыл хуҗалыгы фәнни-тик­шеренү институтының тәҗ­рибә кырында "Идел буенда Халыкара кыр кө­не" күргәзмәсе узуы да очрак­лы хәл түгел. Узган елдагы кебек үк быел да иң күп кешене үзенә тартканы "Бә­рәңге мәйданы" күргәзмәсе булыр, шәт. Галимнәре­без­нең Россия төбәкләрен генә түгел, чит ил җитеш­терү­че­ләрен дә үзенә җәлеп иткән сортлар белән би­редә якын­нан танышырга мөм­кин булачак.

http://www.vatantat.ru