Сугышта һәлак булган туганнарының каберен 82 елдан соң эзләп тапканнар

  "Үлгәннәрнең каберен, исәннәрнең кадерен бел!" дигән гыйбарә яшәсә дә, әле бүгенгә кадәр кабере ачыкланмаган меңләгән-миллионлаган сугышчы-солдатлар бар. Аларның туганнарының  күңелендә һаман да  мәңге төзәлмәслек ачы яра яши.  Килдебәк авылында яшәүче Абдрахмановлар да 82 елдан соң Бөек Ватан сугышында батырларча һәлак булган туганнары Тәлгат Раковның каберен  Ленинград  өлкәсендәге туганнар каберлегендә эзләп табып, аның рухына дога кылуга ирешкәннәр.

Бөтен гомерен мәгарифкә ба­гышлап, районыбыз тормышында үзеннән соң якты эз калдырган  Фәрид Нәҗип улы Раков исемен белмәүчеләр юктыр. Ни кызганыч, аның бертуган абыйсы – илебез азатлыгы өчен яу кырында башын салган Тәлгат Раков исеме туганнары хәтерендә генә саклана. Ике бертуганның гыйбрәтле дә, фаҗигале дә язмышы белән безне  Фәрид Раковның  Килдебәк авылында яшәүче кызы  Роза ханым Абдрахманова таныш­тырды.

Урта Саба авылында яшәүче  Мәрхәбә һәм Нәҗип Раковлар гаиләсендә ике малай – Тәлгат белән Фәрид үсә. Әниләре өчен­че баласын тапканда вафат бу­ла. Әнисенең күкрәк сөтен дә имәргә өлгерми алган Зиләне Сабадагы туганнары тәрбиягә алып үстерәләр. Нәҗип абый яңадан өйләнеп, гаиләсен ачлыктан йолып калу ниятеннән гаиләсе белән Үзбәкстанга чыгып китә. Анда әйбәт кенә урнашып яши башлауга, 1931 елда  гаилә башлыгы тиф авыруыннан дөнья куя. Ун яшьлек Тәлгат белән 7 яшьлек Фәрид дөм ятим калалар. Үги әниләре аларны Бохарадагы балалар йортына урнаштыра. "Мин буйга да бәләкәй идем, бик каты ачлык еллары, уку кайгысы юк. Тамак туклыгы өчен балалар йортыннан качып, бакчалар басып, кешенең эткә дип ташлаган ризыкларын ашап йөргәнемне хәтерлим. Абыйга гел мине эзләп алып кайтырга кушалар икән. Абый: "Качма, без бит ятимнәр, укымасак, кү­тәрелә алмыйбыз, яхшылап укы да мине куып җит",  дия иде. Мин тырышып укып, аны куып җиттем. Абый мине кактырмады, саклады.  Бер сыйныфта укы­дык", – дип әтисе сөйләгән  ис­тәлекләр белән бүлешә Роза Фәрид кызы. Кечкенәдән язмыш куйган сынаулар ике бертуганны сындырмый, киресенчә, чы­ныктыра гына. Раковлар ба­лалар йортында урта белем ал­ганнан соң педагогия учили­щесын тәмамлыйлар. Тәлгат абый­сы икесенең дә институтта укый алмаслыгын аңлап, эне­сенә югары белем алырга киңәш итә.  Фәрид абыйсының кушуы буенча Фирганәдәге институтка укырга керә. Икенче  курста укыганда сугыш башланып, Тәл­гатне  беренче көненнән, Фә­ридне 2 ноябрьдә – 18 яше тулгач илне сакларга алалар. "Әти  сугышның башыннан ахырына кадәр булган кеше. Артиллерист булып хезмәт иткән. Смоленскидан сугышка кереп, Киев фронтында, Румыниядә булган. Украинаны азат иткән вакытта ике тапкыр яралана, контузия ала. Янында снаряд шартлап, ком астында  кала, иптәшләре казып чыгара. 1945 елның маенда, сугыш бетүе турындагы приказ чыккач та, Чехословакия  тауларында качып яткан немецларга каршы көрәшә. "Җиңү игълан ителгәч тә, күпме солдатлар үлде, алар аеруча кызганыч дип сөй­ли иде әтием”, – ди  Роза ханым. 

Фәрид Раков  абыйсы Тәлгатне  Оборона министрлыгы аша күпме генә эзләтеп караса да, “хәбәрсез югалды” дигән сүз­дән башка җавап  алмый. Күп еллар үткәч кенә “Раков Тәлгат Ле­нинград янындагы сугышларда катнашты. 1941 елның 24 октябрендә күп яралардан һәлак булды. Ленинград өл­кәсенең Колпино районы Усть-Ужора  шәһәрендә туганнар ка­бер­легендә җирләнде” дигән хә­бәр алына. Роза ханым әтисен туганының каберен барып кү­рергә  үгетләп карый, өлкән яшь­тәге Фәрид абый барырга бик те­ләсә дә, тәвәккәлли алмый.  “Йө­­рәгем күтәрә алмаячак, елап үлә­­чәкмен”, – ди ул. 

Әтиләре Нәҗип абыйның  алдынгы карашлы, киләчәкне алдан күрүче кеше булуын чамалавы авыр түгел: ул үзе үлгәнче 7 яшьлек улына үзләренең һич тә Үзбәкстанныкы түгел, Татарстаннан булуларын, төп чыгышлары Саба районы Урта Саба  дигән авылдан икәнлекләрен кат-кат сеңдереп калдыра.  Әтисе төшендереп калдырмаган булса, сабый вакыттан балалар йортында тәрбияләнеп, сугыш кичкән бала нәрсә генә хәтерләп калган булыр  иде икән?  “Әти сугышта яраланып, Ижевскига госпитальгә озатыла. Ул шунда Татарстан, Са­ба районы кайда булуы белән кы­зыксына. Кабат сугышка кит­кәндә Шәмәрдән станциясе аша узачаксың, Саба районы шул бу­ла инде, дип аңлаталар. Ул 10 көнгә ял сорап, Шәмәрдәндә тө­шеп кала.  Аксаклап Урта Сабага җәяүләп кайтып, туганнарын эз­ләп таба. Тимергазиз абыйсы сугыштан туры үзләренә кайтырга кушып җибәрә. Егет шулай итә дә. Педучилище тәмамлаган укытучыны Тимершык мәктәбенә укытучы итеп билгелиләр. Ан­да бер ел эшләгәч, Килдебәк мәк­тәбенә директор итеп кү­черелә. 1952 елда   укытучылар нәселеннән бул­ган Мөкәррәмә Госман кызы белән гаилә корып,  икесе дә бөтен гомерләрен  мөгаллимлек эшенә багышлыйлар. Ике бала тәрбияләп үстерәләр. Кызлары Роза башта КХТИны тәмамлап,  гаиләсе белән Свердловск шә­һәрендә яши. 1990 елда Кил­дебәккә кайтып төпләнеп, икенче югары белем ала. Әти-әни сукмагыннан тайпылмыйча, озак еллар Кил­де­бәк урта мәктәбендә  химия фә­неннән белем бирә, күпләрнең яраткан остазына әверелә. Кызганыч, бертуганы Ильяс яшьли  дөнья куя. Роза һәм Ринат Абд­рах­мановларның уллары Марат, кызлары Лилия дә  педагогия институтын тәмамлыйлар.

“1979 елда мин әтием үскән балалар йортын үз күзләрем бе­лән күрим дип, Бохарага бар­дым. Детдомның бинасын сүт­кәннәр иде, педучилищены фо­тога тө­ше­реп алып кайтып күр­сәттем. Әти­нең күзләре  яшь­ләнде.  Фир­га­нәгә педагогия  институтын  эзләп бардым, икенче җиргә күчте дип аңлаттылар. Әти минем бу сәфәремә бик шат­ланган иде”, –дип искә ала Роза Абдрахманова.  Роза ха­ным­ның әти-әниләре  ике яктан да бик укымышлы, зыялы  нәселләрдән булганлы­гы билгеле.  Раковларның 600 елга су­зылган укытучылык чыл­бы­ры  “Татарстанның пе­да­гог­лар династияләре” ди­гән ки­тап­ка да кертелгән. Әни­сенең әни­­се, ягъни Сәгъдия  әбисе  Хөс­­нулла Вәлиуллинның  бер­ту­ган сеңлесе буларак та танылган композиторлар белән бәйле истәлекләр күп саклана.  Районның хөрмәтле шәхесе,  күп сынаулар күреп тә,   тормышка мәхәббәтен җуймаган  Фәрид абый Раков 2004 елда 81 яшендә ва­фат була. 

Быелның октябрендә  Фәрид Раковның оныгы – Марат Абдрахманов  Санкт-Петербургка барып, Колпино районы  Усть-Ужора  шә­­­һәрендә урнашкан туганнар ка­­­берлегендә  Тәлгат Раковның ка­берен эзләп таба.  Мәрмәр так­та­­ның иң өстендә  Раков Талгат Назипович дигән язуны укыгач, нинди хисләр кичергәнен аңлау кыен түгел. Шунысы да хикмәтле: Тәлгат  Раковның  җирләнү датасы – 25 октябрь белән  Марат  биредә булган  бер көнгә туры килә. “Мин нәселебез тарихына кагылышлы истәлекләрне кеч­ке­нәдән балаларга сөйли идем. Сөй­ләмәсәң, алар каян белер иде? Улым да күңел түренә салып  куйган булган, күрәсең. Аны беркем дә мәҗбүр итмәде, үзенең күңел ку­шуы буенча барды.  “Әни,  мин  Тәлгат абыйны таптым”, –дип фо­тога төшереп җибәргәч,   елап җи­бәр­дем”, – дип сөйли Роза ханым  Аб­драхманова.

“Беркем дә, бер нәрсә дә онытылырга тиеш түгел!” Сугыш кырларында гомерләрен аямаган, әмма исемнәре билгесез калган Ватан сакчыларының батырлыгы алдында хөрмәт белән баш ию, аларны рәхмәт хисләре белән искә алу – һәммәбезнең  изге бурычы. Каһарманнарның исемнәре данга күмелеп туган якларга кайта алмаса да, алар турындагы якты хәтер илебездә буыннардан-буыннарга тапшырылсын иде! Нәкъ менә Раковлар, Абдрахмановлар мисалындагы кебек!