“Халык артисты” исеменең шатлыгын, котлауларны күреп өл­гермәде (сагыну)

Табигать аңа гына биргән аерым сыйфатлар хас иде бу артистка. Тышкы кыяфәтен­нән башлана иде бу аерма. Тү­гәрәк йөзле, юантык, нык гәүдәле, аксыл җирән чәчле, алсу йөзле. Ни аяныч, шундыйрак пландагы тагын бер талантлы артистыбыз Габ­делфәрт Шәрәфиев та арабыздан бик вакытсыз, ир­тә китте. Идрис холык-та­би­гате белән дә үзенчә кызыклы, кабатланмас шәхес иде. Зур гәүдәле бу ир-ат балаларча самими, ышанучан, эчкерсез, хәйләсез. Үзе әйтмешли “ми­шәр саналса да, әрсез түгел” иде. Әйе, мишәрләргә хас чаялык аңа хас түгел иде. Ул соңгы көненә кадәр үз көенчә, тыйнак кына, чәчрәп чыкмыйча, мин-минләнмичә, хөсет­лән­­мичә, театрны, сәх­нәне, һәр башкарган ролен, гаи­лә­сен, туганнарын, гали­җәнап табигатьне яратып, сөеп я­шә­де, иҗат итте. Идел буеннан би­релгән уч төбедәй коры җир­не үз куллары бе­лән алмалы-чияле гөлбакча итте. Апасы аның турында: “Изге җанлы иде ул, беркемгә бер авыр сүз әйтмәде. Бик нечкә күңелле, сабыйларча эченнән генә үпкәләп, күзлә­реннән хәзер яшь агарга тора иде. Әмма сиздерми иде, беркайчан зарланмады, йө­рәгенә җыеп баргандыр, кү­рәсең, барысын да”, – дигән иде авылларында Идрисне искә алу кичәсендә.

 
Ул Чистай районының Гаделша авылында дөньяга килә. Әтиләре Мөдәррис – тегермәнче, оста гармунчы, мәҗлесләрдә “Ал Зәйнәбем” дип, хатынына багышлап, өз­дереп җырлар җырлаган. Әти­­се ягыннан Идриснең башка туганнары да бик моң­лы-җырлы булган, берсе скрип­када уйнаган. Мөдәр­рис агай гаиләсендә ун бала туа. Бик туган җанлы, тату булып, сигезәү үсә алар. Ид­рис араларында иң кызыксынучаны, тынгысыз җанлысы, зи­рәге, җитезе була, китап­ха­нәдәге бөтен китапны укып чыга. Ниләрдер кыланырга ярата, кечкенәдән “әртис­лә­нә”, мәктәп спектакль­лә­рендә, клуб концертларында катнаша, бии, гармун уйный. (Идриснең апасы Гайсә дә җырга оста иде. Ул театрда озак еллар киемнәр цехында эшләде.) Мәктәпне тәмам­лагач, Казан театр училищесына кабул итү игъланын күреп, Идрис иптәш малае белән башкалага юл тота.

Бер урынга 20ләп кеше дәгъва кылган уку йортына аны кабул итәләр. Марсель Сәлим­җанов, Рәфкать Бикчәнтәев, Шах­сәнәм Әсфәндиярова, Асия Хәйруллина укыткан курста, Илдар Хәйруллин, Фир­дәвес Хәйруллина, Да­мирә Кузаева, мин фәкый­регез белән Идрис уңышлы итеп беренче курсны тәмам­лады. Бер мизгел һаман истә саклана. Май бәйрәмендә без курс белән табигатькә чыктык. Учак янында көлдә пешкән бәрәңге ашап, җыр­лашып утырабыз. Һаман китабын кулдан төшермәгән Идрис көтмәгәндә кычкырып җибәрде (матур акцентлы тавышы һаман колакта): “Тың­лагыз әле нәрсә дигән! “Деньги паттерял (потерял), ничего не паттерял, друга паттерял, все паттерял!” Акыллы яш­үс­мернең мәгънәле фикерне әнә шулай дусларына да җит­керәсе, “йоктырасы” килгән. Яхшы сыйфат...

Аннан ул ил алдындагы хәрби вазифаны үтәргә чакырылды. Гер­ма­ниядә элемтәче булып хезмәт итте. Укуын армиядән кайткач, инде Алсу Гайнуллина, Рузия Мотыйгуллина, Зөл­фирә Зарипова, Фирая Әкбә­рова белән сабакташ булып, 1974 елда тәмам­лады. Аннан унике ел Әлмәт дәүләт драма театрында эш­ләде. Кызыклы төп рольләрдә уйнады. “Та­тар­станның атказанган артисты” исеменә лаек булды. 1986 елда М. Сәлим­җанов шә­кертен академия театрына кабул итте. Шунда ук К. Тин­чуринның “Зәңгәр шәл”ен­дәге усал, явыз Җи­һанша образын бирде. Тормышта тавык суйганны да карап тора алмаган йомшак табигатьле артист Идрис Мәс­гутов сәх­нәдә тис­кәре образларны бик яратып, бай төс­мерләр белән гаҗәп тормышчан башкара белде. Һәр ро­лендә гаять табигый, ышандыргыч, гади, гүя үзе шундыйдыр кебек тоела башлый иде. Андагы талант уйнаган об­разының уе-ха­лә­тенә аның үзен дә тәмам ышан­дыра ала иде, ахры. Бик күп төрле характерлы роль­ләр иҗат итте Идрис данлы сәхнәдә егерме ике ел дә­верендә: Тархан – “Хуҗа Насретдин” (Н. Исән­бәт); Базарбай – “Ахырзаман” (Ч. Айтматов), Гарәп – “Таһир-Зөһ­рә” (Ф. Бурнаш); Миңле­баев – “Су төбендә сөйгәнем” (З. Хәким); Шакирҗан – “Җан Баевич” (Г. Исхакый); Кыпчакгол – “Иде­гәй” (Ю. Сафиуллин); Ислам – “Әни килде” (Ш. Хө­сәенов); “Әби­ләргә ни җитми” (Ф. Бү­ләков) һ. б. Ид­рис татар киносы булган тәкъдирдә, үзенең тормышчан уены, ихласлыгы белән экран йолдызына әй­ләнгән булыр иде. Аны мәс­кәүлеләр “Ревизор” филь­мында татар сәүдәгәрен уйнарга чакырдылар. Кинога төшү урыны Прага шәһә­рендә була. Никита Михалков, Армен Джигарханян, Марина Неелова кебек артистлар ансамблендә югалып калмау гына түгел, режиссер­ның аерым мактавына да лаек була ул.

Комедия, сатира жанрында рәхәт­ләнеп йөз­гән кебек, җитди әсәрләрдә дә камил иде Идрис. “Зө­ләй­ха” спек­таклен­дә (Гаяз Исхакый трагедиясе буенча Празат Исәнбәт куйды) Идрис уйнаган Поп образы турында аерым әйтү тиеш. Ул бер-ике генә күренә сәхнәдә. Әмма шул аралыкта үзенең осталыгы, таланты белән, татарларны көчләп чукындыру фаҗи­га­сен, та­рих­ның шул коточкыч вакыйгасын, явыз рәвеш­тә кешенең хокукларын ки­сүче, динен­нән яздыручы җәмгы­ять­нең чын йөзен мәр­хәмәт­сез, катгый дин әһе­ле ролендә ачты да бирде. Кыяфәте, күз карашлары, хәрәкәте, тавышы, хик­мәтле эчке куәте белән образны шундый дәһшәтле итеп гәүдәләндерде ки, аңа карау да күңелгә шом сала, куркыта иде... “Әбиләргә ни җит­ми?” драмасында исә, киң күңел­ле, игелекле бер җан­ны, йомшак кына кет-кет көлеп тә куя торган ярдәм­чел, миһер­бан­лы татар картын сурәтлә­де. Идрис әле бик җитди, фәл­сәфи роль­ләр уйнарга да хыяллана иде. Һаман уйнаган да булыр иде. Ни кызганыч, әллә әйткән сүз­лә­ре ”амин” сә­га­тенә туры килгән... Сеңлесе бер­вакыт аңа: ”Акчалырак эшкә күчә­сең­ме әллә, абый?” – дигәч, “Мин сәхнәдән башка яши алмыйм, сеңлем, театрда үләм”, – дип әйткән була ул. Шулай булды шул... Ун ел элек 12 ноябрьдә алт­мыш яшен тутырып, дулкынланып юбилей кичәсенә әзерләнеп йөр­гән­дә, 23 но­ябрьдә үзе­нең грим бүлмә­сендә соңгы сулышын ала Идрис. Табиб­лар әйтүен­чә, йөрәк өянәген­нән...

Ид­рис­нең күзләрендә гел яшь чагын­дагы кебек кызыксыну, нидер көтү, өмет, чиста кү­ңе­ле чагылыр иде. Ул бервакытта да, кайбер сәхнә кешеләре кебек, үзенә нык ышанган, өстән генә караучы канәгать карашлы булмады, гәрчә талантлы икәнен белсә дә. Соңгы арада гына бу күз­ләр арыган, уйчан кебек тоелды. “Ничек башкарып чыгармын бу юбилей мәшәкать­ләрен?” – дип борчылган, күрәсең... Юбилеенда тапшырылырга тиеш булган “Халык артисты” исеменең шатлыгын, алкышлар, котлауларны күреп өл­гермәде. Юбилей искә алу кичәсенә әйләнде... Ә чәчәк­ләр инде каберен генә күм­де... Ә бәлки, күрмәсә дә сизгәндер җаны, шатлангандыр: нәкъ шул төнне Идрис ризык тулы зур өстәл артында утырган булып, төшемә кергән иде...

 
“Беркайчан да төшен­ке­леккә бирелмәскә!” дип яшә­гән артист үзенең иҗатында да тамашачыларына якты күңеленең җылылыгын мул өләште. Урыны оҗмахта булсын. Театр ноябрь азагында ”Хуҗа Насретдин” спектак­лен артист­ның 70 еллыгы уңаеннан, аның якты ис­тәлегенә багышлады. ­

Фото: http://www.vatantat.ru

http://www.vatantat.ru