Алмаз, Алмаз Хәмзетдин...

Бер елны хатын белән, өскә-башка импортный кием алырга Мәскәүгә киттек. Үзәк урамнарның берсеннән барабыз, шул вакыт каршыга Алмаз Хәмзин килеп чыкмасынмы! Мондый көтелмәгән очрашуга өчебез дә шаккаттык: бу бит һавада очып йөргән ике каз мамыгының очрашуы кебек иде. 14 миллион тирәсе халык яшәгән Мәскәүдә, алдан сөйләшсәң дә бер үк вакытта, бер үк урында очрашып булмас иде.

Казанда ике көннең бе­рендә дигәндәй күрешеп тор­сак та, Мәскәүдә Алмаз бе­лән аерылышасы килми генә бит! Бу инде ике дусның рухи якынлыгы, фикердәш булуы дигән сүз иде.

Башка берәү очраса, исән­ме-саумыдан әллә ни ерак китә алмаган булыр идек, ә Алмаз белән мине 40 елдан артыкка сузылган дуслык, фикер берлеге бәйләп тота һәм бу "төен"не бер нәрсә дә чишә алмас кебек.

Мәскәүдәге очрашуны телгә алуымның тагын бер сә­бәбе бар: Казанда күрешмә­сәк, без Алмаз белән гадәттә бе­рәр районда, йә чит шә­һәрдә очраша идек. Чөнки ул мәңгелек сәфәрдә, йә концерт, йә эш белән чыгып китә. Халык, тамашачы белән очрашу - аның өчен иң зур юаныч һәм куаныч. Әле бер көнне: "Ун-унбиш кеше килсә дә, концерт куям мин", - ди. 70 яшькә җитеп тә юл йөрүдән мәңге туймас бу егет турында кай­берәүләр, Алмаз уен-көлке сөйләп йөреп гомер уздыра инде, дип уйлыйдыр, аны җитди кешегә санамаучылар да юк түгелдер. Әмма атаклы юмо­ристлар-сатирик­ларның эчке дөньясын нечкәләсәң, аларның күбесе - бик җитди кешеләр, язмышлары да гаять катлаулы.

Алмаз да шундый. Тик ул зарланмый. Юмор осталары, бәлки, авыр уйлардан арынып тору өчен һәрнәрсәдән кызык табарга тырышалардыр. Алмаз кайчак: "Их, Риман дус, барысын да сөй­ләсәм, башыңда бер бөр­тек тә чәч калмаячак", - ди. Ә мин аның вакытыннан иртә агарган сирәк чәчләренә, такыр башына карап куям. Өченче баласын тапкач, хатыны Тәнзиләнең сәламәт­леге какшады һәм Алмазга өч баланы аякка бастырырга туры килде. Гаиләне берүзе җигелеп тартты ул һәм бүген дә "тәртә арасында". Ни генә булмасын, безнең һәр очрашу һәрвакыт уен-көлкегә борыла. Булса да була икән кешедә оптимизм, тормышны якты, күңелле итәргә омтылу.

Бер елны ул "Биш татар" дигән төркем оештырды. Пуб­ликаны сайлап тормадылар, зур сәхнәләрдә дә, Сабантуйларда да, бәйрәм ярминкәлә­рендә дә чыгыш ясадылар шук егетләр. Ярминкәләргә халык әйбер алу өчен генә түгел, "Биш татар"ны карар өчен дә килә иде. Килмичә, анда бит Алмаздан тыш Равил Шәрәфи, Хәлим Җәләл, Рәшит Шамкай, Рәшит Сабиров кебек ут-мут егетләр дә бар иде. Алмаз менә шул төркем өчен махсус җыр да язды.

Җыр­дагы "... Ул, ул, ул булыр, Хуҗа, Хуҗа Насретдин, ул, ул, ул булыр Алмаз, Алмаз Хәмзетдин..." - дигән сүзләр­гә баштарак әл­лә ни игътибар да итмәгән идем. Инде менә хәзер уйлап утырам: Алмаз бит татарның Хуҗа Насретдины кебек тә. Аның шаяртулары да, ни­гездә, төрткеле, мәгънәле. Бәлки, шуңа күрә кайбе­рәү­ләр аның шаяртуын "үз бакчаларына атылган таш" дип кабул итеп үпкәләп тә йөри­дер, башына сугарга да тырышадыр. Алмазның тормышны ничек бар - шулай гына кабул итәргә теләмәве, чын хакыйкать эзләргә омтылып, чәнечкеле-төрткеле сүз­ләр әйтүе, такмаклар җырла­вы, әлбәттә, бәгъзе бәндә­ләр­нең эчләрен пошырмый калмыйдыр.

Әмма Алмаз кешене нахакка рәнҗетми, әйтәсе сүзен дә, әчесе бетсен дип, уен-көлкегә төреп бирә белә. Язучылар берлегенә керер алдыннан Алмазның "Озак яшисең килсә" дигән китабы чыккан иде. Язучылар моңа: "Китабың бигрәк кеч­кенә инде, зуррак итеп чыгарып булмадымыни?" - ди­гәннәр. Алмаз ничек җавап биргән дисез? "Кибет шүр­лекләрендә сезнең китапларга күбрәк урын калсын өчен кечкенәне чыгардым", - ди­гән. Аңлаган кешегә аңлар­лык, шулай бит!

Мин иң беренче танышканда Алмаз Хәмзин Рифкать Гомәров җитәкләгән атаклы "Саз" ансамбленең җырчысы иде. Ничек дуслашып, якынаеп киткәнебезне хәтерлә­мим. Мөгаен, Казан теле­сту­дия­сенең музыкаль тапшырулар редакциясе мөхәр­рире булуым бер юлданрак китүебезгә сәбәп булгандыр. Инде хәзер язсам да ярыйдыр, җавапка тартмаслар, без элек "левый" концертлар белән йөри идек. Ягъни мәсәлән, талантлы яшьләрне алабыз да районнарга шабашкага чыгып китәбез. "Левый" дип ул хәтле үк закон бозу түгел иде инде бу, концерттан җыелган ак­чаның фәлән проценты район мә­дәният бүлегенә кала иде. Менә шундый концертларда Алмаз төп җырчыбыз булды. "Бис"ка ике бүлектә дә җырлый иде ул. Тора-бара егетебез амплуасын алыштырды - конферансьега әй­ләнде. Дөрес, җырлавын да ташламады. Үзе шигырь дә, көй дә, юмористик хикәяләр дә, эстрада миниатюралары да яза, барысын да үзе башкара. Әле җитмәсә, концерт-тамаша­ларының режиссеры да иде ул. Шулай итеп егетебез "киң профильле" иҗат, сәхнә кешесенә әверелде. Гомергә онытасым юк, миңа 50 яшь тулгач, ул Камал театры сәх­нәсендә юбилеемны үткәрде. "Гәҗит чыгарып ятыш" дигән (минем "Татарстан яшьлә­ре"ндә эшләгән вакыт) музыкаль тамаша иде ул.

Авторы да, режиссеры да, алып баручысы да Алмаз булды. Башта бик кирелән­дем: "Камал театры сәхнәсе­нә ме­нәргә кем соң мин ул хәтле?" - дидем. Җитмәсә, хатын да: "Кеше көлдереп йөрү генә булмас микән?" - дип шик­ләнде. Ә Алмазның үз тукса­ны - туксан: "Син алай мескен­ләнмә, Риман дус. Журналист буларак исемең дә бар, халык сине белә", - дип тукый торгач, тәки күн­дерде бу. Ал­мазның әнә шул "мес­кен­ләнмә!" дигән бер сүзе минем өчен яшәү принцибына әй­ләнмәдеме икән дип тә уйлыйм. Чөнки кәеф киткәндә, кулдан эш төш­кән­дә шул "мескенләнмә!" дигән сүз искә килә дә төшә. Шөкер, яшәү көче гаҗәп дәрәҗәдә Алмаз дусның, бөтен авырлыкларны, кайгы-хәсрәт­ләрне дә уен-көлке белән уздырып җибәрергә тырыша. Хәтта минем аяк сынгач та: "Яза торган аягы түгел микән", - диюче һәм бу сүзләрне авылдашы Разил Вәлиевкә җиткерүче дә ул булып чыкты. Ни хикмәт, моны ишеткәч, сызланып ятуыма карамастан, үзем дә кычкырып көлдем. Һич бетмәс-төкәнмәс юмор хисе каян килгән бу Алмазга? Элегрәк ул миңа әбисе Мәликәнең бик шаян сүзле булуын сөйли иде.

Алмаз авылга кайткач, әбисеннән сораштыра башлый: "Исәнлекләр ничек?"
- Менә йөгереп йөрим әле.
- Үрдәк бәбкәләре үсәме?
- Үсә, ну бик нахалныйлар. Тагарак тутырып ашарга салам. Каршыма киләләр дә: "Мәликә, вак бит бу, вак-вак-вак бит бу дип торалар", - ди икән.

Бервакыт, 100 яшен тутырган Мәликә әби янына бер журналист килгән дә: "Әби, озак яшәр өчен ниш­ләргә кирәк?" - дип сораган. "Үлмәскә кирәк", - дигән әби. Бу инде кайбер сәхнә йолдызлары сөйләргә яраткан билдән түбән юмор түгел. Бу - халкыбызның зирәклеге, тапкырлыгы.

Рабит Батулла бервакыт ярымшаяртып, ярымҗитди итеп: "Юмор" дигән сүз та­тар­ның "йомры" дигән сүзеннән килеп чыккан дигән иде. Ал­мазның уен-көлкесе, төрт­терү­ләре дә әнә шул йомры сүзләрдән тора. Аның белән аралашу җиңел, күңелле. Үза­ра сөйләшкәндә берәүләр ка­ныңны эчсә, Алмаз белән оч­рашканнан соң күңел күген­дәге болытлар таралып, рә­хәт­лек кичерә башлыйсың. Бәлки, халык аны шуңа күрә үз итәдер дә.
Бу язманы тәмамлар алдыннан Алмазга шалтыраттым.

- Хәлләр ничек?
- Әйбәт бит.
- Нишлисең?
- Менә яңа китабымны тотып утырам әле. Сигнальный экземпляр чыкты.
- Зурмы? Кибет киштә­ләрендә башкаларның китабына урын калырмы?
- Хикмәт зур булуында түгел. Ике повесть, хикәя­ләрем кергән.
- Исеме ничек?
- "Бармагыңнан үбәр идем".
- Ник бармактан?
- Укыгач белерсең.

Укымасам да чамалыйм, китапны кулга алсам, елмаю катыш уйларга чумармын кебек. Аның сүзләре минем өчен кадерле. Китабы да китап киштәләрендә тузан җыеп ятмас.

Ә хәзергә туган көнең белән, дустым, исән-сау бул! Минем теләкләргә меңләгән тамашачыларың һәм... уку­чы­ларың кушылыр дип өмет­ләнәм.

("Ватаным Татарстан", /№ 139, 19.09.2017/)

Риман Гыйлемханов

https://www.vatantat.ru