“100–150 сыерны кушаматы белән белә идем”

75 яшьлек авыл аксакалы ул. Норма мәчетен нигезеннән башлап төзетүче, халыкны дингә өндәүче, бер йодрыкка туплаучы. Халык сайлап куйган икенче имам-хатыйб. Мәчет рәисе, ягъни барлык оештыру эшләре өчен җаваплы кеше. “Мин шаһәдәтнамәле имам түгел”, – ди ул үзе. Теләсә, билгеле, шаһәдәт­на­мәсен дә ала алыр иде, әмма бездә бу эшне болай да җиренә җиткереп үтәүче Әнәс хәзрәт бар дип, вакытында аңа юл биргән. Аннан соң ике яшь егетне укытып кайтарганнар, бүген бик тә белемле Алмаз хәзрәтебез бар, дип сөенә. Әле­ге ике хәзрәт тә, башка эшләрдән тыш, никах укуны да Рәфхәт абыйга йөкләгән. Ни дисәң дә, сөйләү осталыгы зур, сүз тәмен белә, халык алдында дәрәҗәсе зур. Никах укуга – аның үз таләпләре. “Никах укылыр алдыннан  бер ай элек мин яшь­ләрне мәчеткә чакырып, дәрес бирәм, никах, ир, хатын хаклары турында сөйлим. Әгәр мөселман егет башка диндәге кызга өйләнергә җыена икән, ул чакта әти-әниләрен дә чакырам. Алар кызларының башка динне кабул итүенә ризамы, дип белешәм. Кешеләр дөрес аңлый дип беләм. Гомумән, халык белән аңла­шып эшлибез, мәчет төзегәндә дә аңладылар, бик актив булдылар, нәрсә эшлисе булса да, һич авырсынмадылар. Шөкер, мәчеткә йөрү­челәр күп, җомгада иллеләп булабыз. Арада яшьләр бик күп, минем тирәдәгеләр биш-алты гына, рамазан ае буе мәчеттә авыз ачтыралар. Җиде төркемдә кыш буе йөз­ләгән кеше белем алды, якшәмбе мәктәбенә генә дә алтмышка якын бала йөрде”, – дип сөенә ул бүген.

Болары – мин белгән Рәфхәт абый. Ә мин белмәгәне... Җае чыгып, бер иркенләп гәпләшеп алу җитте: үземә яңа дөнья ачкандай булдым.
Бөрбаш авылының мулла Газизулла оныгы икән Рәфхәт абый. “Әби дә абыстай иде. Без күп бала идек, бәлки шуңадыр да унике яшькә ка­дәр мин күбрәк аларда яшәдем. Ме­нә шул чакта алар миңа күп кенә догалар өйрәткән иде. Аларның бер­се дә онытылмады, – ди ул. –1999 елда авылда мәчет ачтык. Тәвәк­кәлләп, беренче җомгага киттем, унберенче кеше мин идем. Әй, монда минем кебек кешеләр йөри икән, дидем дә, шуннан соң туктамадым...”
Тик әле бу этапка килеп җит­кән­че, героема шактый бай, кызык­лы, маҗаралар тулы тормыш бас­кыч­лары буйлап төрле якларга чабуларга  туры килә.

“Чаңгычы булу коткарды”

Чаңгы буенча спорт мастерлыгына кандидат булган икән ул. Чаңгы белән кызыксынып китүенең тарихы мондый. Әтисе Шәрифулла абый Бөрбаштан 32 чакрым ераклыктагы Чепьядагы инвалидлар артелендә эшли. Ул чакта әлеге мәктәптә бик тә уникаль пионервожатый Фәрт Гыйльманов эшли. Аның укучылары белән әллә ниләр майтаруын белеп-күзәтеп йөргән әти кеше ут борчасы кебек тере, үткен һәм бар яктан сәләтле улын җиденче сыйныфтан соң шул мәктәпкә укырга “кодалый”. Кызыга егет. Шунда яшәп укый, атнага берничә тапкыр авылына кышын чаңгыда, калган чакта 32 чакрымны велосипедта йөри, бар чарада актив катнаша. Ике хыялының берсе артистлык булган егет үзешчән сәнгать уртасында кайный. Урта мәктәпне тәмамлагач та, иң беренче итеп, театр училищесына документ тапшырырга бара ул. Тик язмышны үзгәртергә гардеробта эшләүче апа белән сөйләшү дә җитеп аша. “Карап торышка юньле егеткә охшагансың”, – дип, бул­ган-булмаган сәхнә арты хәлләрен сөйләп, егетнең күңелен сүрелдерә ул. Документларны авыл хуҗалыгы институтына тапшырырга туры килә. Тик ул елларда көндезге бүлеккә укырга керү өчен ике ел стаж кирәк була. Шуңа күрә бу юлы да бәхет читләп уза. Егет химия өлкәсе өчен белгечләр хәзерләүче училищега укырга керә. Яхшы укый, бишенче разряд алып чыккан дүрт кешенең берсе була. Аларны “Чиләбе – 40” дип йөртелгән химзаводка дигән булып, чынбарлыкта атом заводына эшкә җибәрәләр. Югары разрядның файдасы тия, аны ОТКга контролер итеп урнаштыралар. Шулай ук чаңгычы булуы да күп нурланыш алудан коткара. Ел ярымның алты ае чамасы гына заводта була ул, калганы төрле ярышларда, хәзерлек урыннарында үтә. Шуңа күрә биредә эшлә­гәннең зыянын сизмичә, 75 яшемә килеп җитә алганмындыр, дип шөкер итә.

Ул заводта өч ел эшләргә тиеш була. Рәфхәтне үткенлеге, кызыксынучанлыгы коткара. Бер чакны газетада югары уку йортына көн­дезге бүлеккә укырга керергә те­ләүче­ләргә ташламалар турындагы хәбәр күзенә ташлана. Үзе ке­бекләргә дә кагылганын аңлау бе­лән, егет завод­ның профсоюз оеш­масы рәисенә мөрәҗәгать итә. “Укырга керә алсаң, җибәрәбез”, – ди тегесе. Документларын кабат авыл хуҗа­лыгы институтына тапшыра һәм керә дә Рәфхәт. Тик беренче курста укый башлауга, армиягә алалар үзен. Төньяк флотка, өчьеллыкка эләксә дә, ике елдан кайта да инде. Бу юлы исә чаң­гылары “ярдәмгә килә”.

– Мин анда да бөтен ярышларда катнаштым. Ике ел була ди­гәндә, бөтен флотилия, ягъни СССР күлә­мендә турнир үткәрел­де. Беренче көнне эстафетада беренче урынны алдык, икенче көнне минем “коронный” 15 километрга ярышта икенче булдым. Өченче көнне 30 километр­га узышасы иде. Бу ярышка барырга тиешле егет югары температура белән авырганга, аны ярышка керт­мәделәр. Гомуми исәп буенча беренче урынны алабыз дип торганда, нишлибез дип, тренерыбыз ми­ңа текәлде: “Бик арыдыңмы инде?” Юк, дидем дә, стартка бастым. 28 километрны килгәнемне беләм, ә теге икесен юк... Килеп җиткән­мен дә егыл­ганмын, “ашыгыч яр­дәм” машинасы белән алып кит­кәннәр. Кан басымы бик югары күтәрелгән булган, “переутомление” дип диагноз куйганнар. Табиб башкорт кешесе иде. “Кайта­сың киләме?” – дип сорады... “Ки­лә”, – дидем... Кайтардылар. Уку­­ым­ны дәвам иттердем. Ә чаң­гы­ны барыбер ташламадым, вузда укы­ганда бик күп ярышларда җиң­дем әле.

“Мин ничек патриотка әйләндем”

Югары белем алган егетне Мол­давиягә эшкә җибәрергә тиеш булалар. Тик әтисе генә: “Кайт, авылга кайт”, – дип өзгәләнә. Кайта егет. Районга беренче югары белемле фи­нансист-икътисадчы булып кайта. Ул эшли башлаган Тимирязев исе­мендәге хуҗалыкта да, башкаларындагы кебек үк, хәлләр шәптән булмый. Яшь белгечкә бик күп һө­нәрләрне бергә  тартырга туры ки­лә. Тик никадәр авыр булса да, беркайчан ник кайттым, дими ул. Әле алай гынамы, шул елларда ук инде башка беркая да китә алмасын аң­лый. “Үзеннән-үзе патриотлык хисе туды, – ди ул. – Мин Балтачтан бер­кая да китәргә тиеш түгел, дидем”.

Эшен булдырып эшләгән егетне район түрәләре дә күреп ала. Районда оешкан “Алан” совхозына директор итеп билгелиләр.  Аңа кадәр “Яңа тормыш” колхозының бер бригадасы булган бу авылда совхоз оештырган чакта тагын да шул үткенлеге, саный-исәпли белүе, югары белемле чын белгеч булуы алда көтеләчәк бик күп бәлаләрдән саклап кала үзен. Мондый чакта авыш-тәвеш китереп, мәсәлән, күп­тән вакыты чыккан техниканы кыйм­­мәт бәягә дәүләткә сатып (яңа оешкан совхозга “төртеп”) яки башкача  акча эшләп калырга теләүче­ләр дә була. Тик әлеге “алтын  бә­ясен­дәге” яраксыз әйберләрнең күп еллар балансында авыр йөк булып йөриячәген алдан күрә белгән Рәф­хәтне генә алдый алмыйлар. Шулай ук бракка чыгарылган сыерларны совхозга бирергә җыенучыларга да үз сүзен үткәрә ала ул. “Кыз­ла­рыгызның ияләшкән малларын тартып алып, миңа биреп, елатасыз бит, – ди яшь директор. – Сез миңа әнә теге буаз 80 тананы бирегез”. Һәм әлеге җитәкчене кызыктырырлык тәкъдимен дә өсти: “Ничә сумнан сатсагыз да алам, миңа димәгәе, нәселле терлекләр итеп сатыгыз, документы гына булсын”, – ди. Нәкъ шулай итеп саталар. Моннан Рәфхәт тә ота: нәселле терлекләр асрау турында документлы була. Алга таба бик отышлы йөреш була бу.

“Муканет” авыруы, яки Нарат саен бер сыер

Әлеге таналарның 78е исән-сау бозаулый. “Алан”да сөт революциясе башлана. Дөрес, аңа кадәр әле “муканет” авыруын җиңәргә кирәк була. 
– Күрәм, фермадагы берничә хайван тора алмый, ята да ята. Ферма мөдире Исмәгыйль абыйдан сә­бә­бен сорыйм. “Аларда – “муканет” авыруы” , – ди бу. Башта аңла­ма­дым. Аннан он эзләү чарасына керештем.

Обкомга кадәр барып, 300 тонна он бүлдерү әмәлен таба ул. 25 декабрь көнне, ел ахырына кадәр ташып бетерү шарты белән, бирәләр. Ташып бетерә алмасалар, кабат ул якка борылып та карый алмасын белгән егет, бөтен район оешмаларын йөреп, техника таба, шоферларны кызыксындырып, өч көндә ташытып бетерә. Әнә шулай итеп күчмә фонд, ягъни запас барлыкка килә.

Районда сөт патшасы булып йөри торган хуҗалыкларны уза башлагач, шундый бер хуҗалыкның рәисе белән партоешма секретаре Аланга килә. Сыерларны саныйлар. Абзарда кәгазьдәге санда сыер басып торганын күргәч тә әле ферма мөдирен аптыраталар. Уен-көлкеле мөдир дә югалып калмый: “Әнә теге нарат урманын күрәсезме, нарат саен бер сыер бездә”, – ди. Кычыткан ашатып, күп сөт ала, дип ышанучылар да табыла, андыйлар, кычыт­каның бетәме әле, дип аптырата... Район җитәкчесе Марат Әхмәтов кына килеп, бура кадәр сыерларны күрә дә: “Күпме фураж ашатасыз?” – дип сорый. 12 шәр килограмм он ашаган сыерлар бозаулаганнан соң биш ай буе 32шәр килограмм сөт бирә. Ел саен көтүнең 39 процентын яңарту да үз эшен эшли. “100–150 сыерны кушаматы белән белә идем”, – ди Рәфхәт абый.

 – Ничек шулай килеп чыккандыр, мин һәр җирдә диярлек җиде ел гына эшләдем, Пенсия фондында гына сигез елдан артып китте, – ди героем. “Сельхозтехника”да, авыл Советында, район финанс бүлеген­дә, Пенсия фондында... Тагын шунысы бар: кайда гына эшләсә дә, коллективы аны яратып кала, сагынып искә ала. Әле дә өлкәннәрчә әллә ничә җәмәгать эше башкара, бер генә чарадан, җыелыштан да читтә калмый. Кирәк икән, фикерен дә әйтә, тәкъдимен дә кертә. Әле дә сүзен тыңлата, гозерен үтәтә белә.

50 ел бергә гомер иткән (шушы көннәрдә – алтын туйлары) карчыгы Руя апа хакында да: “Минем турыда бөтенесен дә белә, сорау­ларыңны аңа гына да бирә аласың”, – дип шаярта. Һәм: “Илле ел бер кеше белән яши алгач!” – дип мактанып та ала. Үзе кебек финансист улы Рамил, аның гаиләсе, оныклары турында сөйләгәндә канәгать елмайса, икенче улының 27 яшендә вафат булуын әйтеп, моңланып та куя.

Шуңа да тормыш бит инде ул.

Фото: http://vatantat.ru

http://vatantat.ru