“Заманча итәбез дип, җырны тамырыннан аермыйлар”

Курган өлкәсенә Сабантуйга баргач сөйләшеп алдык без аның белән. Чит төбәкләрдә дә җырчының чыгышын яратып каршы алалар, сәхнәгә кат-кат чакыралар. Фердинанд әфән­де милли җыр сәнгатенә булган мәхәббәтен һәм хөр­мәтен яңа буынга да күчерә. Бу урында аның укучысы Ярамир Низаметдинов турында да әйтеп үтәргә ки­рәктер. Тумышы белән Курган өлкәсендәге, Шадрин районының, Йолдыз авылыннан булган егет якташлары кар­шын­да чыгыш ясаганда алкышлар­ның иң көч­лесен алды. Ә моны кү­реп торган Фердинанд Сә­ләхов укучысыннан, һич­шиксез, канәгать калгандыр. “Телне, моңны ме­нә шулар сакларга кала инде”, – ди Фердинанд әфәнде.

– Сез – күп еллар үз сти­легезгә тугры калып, югалмаган артистларның берсе. Үз урыныгыз, кабатланмас исемегез бар...

– Ул барысы да эш, хезмәт, үз һөнәреңә бәй­лелектән килә. Иҗат кешесе үзен табарга тиеш. Аннары тамашачыны табасың. Әйтик, Балтыйк буенда бертөрле тамашачы, Казахстанда  – икенче төрле. Бе­ренчесендә халык мул яши, рәхәт яши. Казахстанда бездән читкә китеп, аерылып калган татарларыбыз күп, аларда җирсү көчле. Шуңа карап репертуар да сайлана. Үз имид­жыңны табу да – сәнгать, иҗатның дәвамы. 38 ел элек нинди ысуллар белән җырлый идек, хәзер инде алай гына булмый. Хәзер хәрәкәт заманы.

– Сез сәнгать советлары дип аталган “мәктәп” үткән кеше дә әле...

– Яшь буынга юнәлеш бирүче юк. Алар үзләре эзләнә. Ә үз юнәлешеңне табу бик кыен. Шул сән­гать советларында безгә юнәлеш күрсәтәләр иде. Мин әсәр­ләр алып киләм, ә Илһам абый Шакиров: “Менә моны җырлыйсың, менә бусы синеке түгел”, – дип кенә җи­бәрә иде. Җырлыйсы килми инде ул кушканнарны! Ярамир бе­лән дә шулай булып алды. Өйрәткәндә, көчләп өйрә­тәсең. Алар бит сән­гатькә кереп кенә килә әле. Ярамир да: “Абзый, җыр­ла­мыйм, җырлый алмыйм!” – дип кырт кисә иде. Бер генә мисал китерәм. Татар җыры­ның таҗы – “Эскадрон” җы­ры. Аны башкару өчен киң сулыш кирәк. Ярамир бер концертта шуны җырлыйм әле, дип үзе сорап килде. Ә өй­рән­гәндә ничек иде?! Менә шулай өйрәтәсең алар­ны. Мине дә шулай өй­рәттеләр, мин дә Илһам абыйга үпкәли идем. Бөтен кеше такмак җырлый, кул чаптыра, ә миңа нинди җырлар җыр­латтыралар, янәсе! Җиңел юлга күчү бик рәхәт шул. Сәнгать советлары телне, җырны, сәхнәне, музыканы чүпләмәс өчен кирәк.

– Элеккеге халык җыр­ларын заманчалаштыру яшь җырчыларда аеруча күзәтелә. Сез моңа ничек карыйсыз?

– Кабер ташына кагылырга ярамаган кебек, шулай ук халык җырларына да саксыз кагылырга ярамый. Заманча ясыйбыз, дип, тамырыннан аермыйлар. Әл­бәттә, ул җырларны җыр­ларга кирәк. Бәлки, аларны шул ук стильдә, элеккечә җырларга да ярамыйдыр инде, ләкин, җырның умыртка сөяген сындырырга ки­рәкми. Һәр үзгәртүнең чамасы булырга тиеш. Менә без Ярамир белән “Уел”ны җыр­лыйбыз. Без аны киңәйттек, өстәмә ноталар куйдык, кө­чәйттек. Чын әсәр итеп би­рергә, халык җырларын алай итеп үзгәртергә ярый. Шау-гөргә генә корып калдырмаска иде. Яшьләр үз белем­нәреннән чыгып җыр­ларны заманчалаштыра, шу­ның аркасында күп нәрсә­ләр имгәнә. Минем карашым ниндиме? Әгәр җырчы шул җырга зыян китергән икән, тискәре. Ниндидер яңалык кертеп, көчәйтеп, киләчәк­кә – мирас, яңа тавышларга әсбап итеп калдырырлык дәрәҗәдә үз­гәртсә, уңай.

– Ә ул җырларны тамашачы кабул итәрме соң?

– Тамашачыны наданга санарга ярамый. Тамаша­чының да төрлесе бар, билгеле. Әмма аңа ияреп утыру да дөрес булмас иде. Без үзебез халыкны ияртеп, үстереп алып барырга тиеш.

– Телне саклауны җыр­га сылтап калдырган мәлләр дә булды. Бу юл  дөрес юл булыр идеме икән?

– Җырда – шигърият, ә шигърияттә – татарның теле, телдә – сүз. Син нәрсә турында җырлаганыңны белеп җырларга тиеш. Бернинди татар сүзен белмәгән урыслар да җыр аша телне өй­рәнә. Татарча җырлар өчен махсус телне өйрәнгән кешеләрне дә беләм мин. Ярамир – шуның бер мисалы. Ул – урыс телендә белем алып, урыслар арасында яшәп, Курганнан хәтле Татарстанга килгән егет. Чип-чиста татарча сөйләшергә өйрәнде бит. Аңа ул кирәк, аның җырлыйсы бар. Яра­мирның хыялы – татар җыр­чысы булу. Тел сагында җыр жанры зур роль уйный. Моңа бик сак карарга, пропагандаласак та, чиста килеш пропагандаларга ки­рәк.

– Читтә яшәүче мил­ләт­тәшләр өчен ерак төбәк­ләрдә Сабантуйлар уздыралар. Кирәк гамәл дип саныйсызмы моны?

– Читтә тел тансык. Ярамирның туган авылында идек әле, ул – укытучылар гаиләсеннән. Туганнан туган апасы – мәктәп директоры, күптән түгел Кукмарада булган, шунда балалар бакчасына кергән. “Эх, ул балалар татарча шундый тәмле сөйләшәләр, тотып сөясе килә үзләрен!” – дип кызыгып кайткан ул. Аларда да татар теле укытыла, әмма телне өйрәтүче белгечләр җитми. Ярамир авылында үзенчә­лекле татар теле, диалектлары бар. Суган аларда – “пыяз”, кишер – “сәр­дәк”. Борынгырак телгә тартым. Кая гына барсак та, телгә сусау си­зелә. Тел, гореф-гадәтләр югалмасын, татарлар урыслар арасында да үзләрен татар итеп тойсыннар, нинди милләт­тән булуларын онытмассыннар, белсеннәр өчен Татарстан шул милли бәйрәмнәрне үткәрә бит. Сабантуй – татарлыкны күрсәтүнең бер ысулы. Бәйрәмгә балалар да килә, алар күреп, җыр­ларны ишетеп, каннарына сеңде­реп калалар. Болар барысы да милләт үлмәсен дип эш­ләнә.

Фото: http://www.vatantat.ru
http://www.vatantat.ru