Сугыш беркемне аямый...

Рәсемдә язма герое Хәмдия Фәйзрахманова (уртада) автор Альбина Гарифуллина белән (уңда)

Гер­мания илгә һөҗүм итәр ал­дыннан безнең Сатыш авылыннан да 2 гаилә фин җирләренә күченеп китәргә ризалык бирә. Аның берсе күп балалы,1904 елгы Ислам Вәлиев гаиләсе була.  Ул ха­тыны, балалары  Габделхак, Илдус, Ринат, Әминә белән күчеп китә. Әйбәт кенә яши, эшли башлыйлар.  Ләкин тыныч тормышта озаклап яшәргә туры килми. Бөек Ватан сугышы  башлана.  Күчеп килгән гаиләләрнең ирләрен  сугышка алалар, ә гаиләләре туган якларына эвакуацияләнә. Ислам абый­­­ны сугышка алалар, ә гаи­ләсе эвакуациягә эләгә ал­мый. Эш тә, туган якка кайтырга да  мөмкинлек юк. Әле бит авылдан кил­гән өлкәнрәк яшьтәге татар хатынының русча аралашуы да чамалы. Бөтен байлыклары кулындагы төенчекләрендә булган 4 балалы гаилә урамда кала. Кинолар, китаплар аша бло­кададагы тормышны күз алдына китерүе авыр түгел. 1941-1942 еллар­ның көзе һәм кышы та­рихта блокаданың түзеп булмаслык куркыныч, авыр чоры буларак истә кала. Ачлыкта,  салкында кешеләр меңәрләп кырыла. Ягъни чолганышта калган һәр 5 кешенең 4се үлгән, берсе генә исән калган дигән сүз. Аларны зиратлар сыйдыра алмыйлар. Яңа  Пискарев каберлеге барлыкка ки­лә. Зур траншеялар ка­зып, шунда йөзәрләгән мә­ет­ләрне салып күмәләр. Хәзер бу каберлектә музей оештырылган. Ка­малышта калган кешеләрнең нинди сынаулар, газаплар аша узганнарын күрергә була. Блокада беткәндә Ле­нинградта кеше саны 5 тапкыр азрак калган була.   Ислам абый сугышта бик каты яралана, госпитальдә дәвалана. Авыл белән хат­лар аша аралашып то­ра. Гаиләсенең авылга кайтып җитмәгәнен белә ул. Госпитальдә ятканда гаи­ләсен бер көн дә исеннән чыгара алмый... Озак­лап даваланганнан соң, Ис­лам абыйны хәрби хез­мәт­кә яраксыз дип демо­билизациялиләр. 1943 ел­ның 1 маенда ул Сатышка кайтып җитә. Солдат кие­меннән, аркасында ко­том­ка (вещ­мешок), кибет янына кайтып туктый. Кая барырга? Өй дә, әти-әни дә,  гаиләсе дә юк. Шулай аптырап торганда, кибеткә Шәфига апа Исмәгыйлова килеп керә. Таный Ислам­ны. Күрешәләр, хәл-әхвәл сорашалар. Шә­фига апа: «Ислам, кая бармакчы буласың  инде ?”-дип сорап куя. «Кая барыйм, мин шулай урамда инде” –ди. Шәфига апа Исламны үзләренә алып кайта һәм берәр еллап ул аларда яши. Колхозга эшкә йөри башлый. Ул вакытларда авылда ир-атлар бик кадерле була. Озакламый аны  Шверник исемендәге колхозга рәис итеп куялар. Эш  кайгы-хәс­рәтне онытырга да бу­лыша. Нишләрсең, үл­гән­нәр артыннан үлеп булмый.  Тора-бара үзе кебек ялгыз хатын белән яши башлый Ислам абый. Үз гаиләсен, балаларын һич тә оныта, бер генә дә исеннән чыгара алмый. Әз булса да йөрәккә дәва булсын дип, икенче гаиләдә туган балаларга сугыш елларында һәлак бул­ган балаларының исемнә­рен куша. Әминә белән Ринат үсәләр, тормышта үз юлларын табалар. Әти-әниләрен дә бик тәрбияләп озаттылар.

Сатыштан Шәрифулла Фәй­зерахманов та  хатыны Хәмдия һәм 1940 елда туган улы Габдрахман белән Фин­ляндия җирләренә барып урнаша. Эшлиләр, яшиләр. Болар яшәгән йортның Финляндиягә күчеп киткән хуҗалары төннәрен үзләре генә белгән сукмаклар аша чик сызыгын үтеп, ишек төбендә хатлар калдырып киткәлиләр. Ул хатларда татарча: “Сез безнең йорт-җирләрне саклап тотыгыз, без әле монда үзебез кай­тачакбыз” дип язган була­лар.   Сугыш башлангач, Шә­­ри­фулла абыйны фронт­ка алалар. Эвакуация баш­­лана. Сугышка ярак­сыз кешеләрне товар вагоннарына ур­наш­тырып, илнең эчке тө­бәкләренә озаталар. Кемнең кая барасын  тикшереп тор­мыйлар. Товар поезды туктамыйча бара да бара. Менә поезд Татарстан җир­ләре буйлап хәрәкәт итә. Хәмдия апа яшь баласы белән поезда үксеп-үксеп елап бара. Аның үз иленә кайтасы килә бит. Поезд  Арча станциясе аша үтә... Менә Шәмәрдән... Поезд туктамый. Ләкин ни өчендер тизлеген бик кисәк кенә  киметә. Тәвәккәлли Хәмдия апа. Башта төенчеген тотып ата, аннары улын кочагына алып поездан сикереп төшә. Исән кала. Сатыш авылына кайтып каенәнисе белән яши. Колхозда эшли. Улын исән-сау тәрбияләп үстерә. Ире генә сугышта һәлак була. Каенәтисен дә тиешенчә тәр­бияләп озат­ты. Улы Габдрахман Саба эчке эшләр бүлегендә ГАИ инспекторы булып эш­ләде. Хәзерге көндә әнисе дә, Габдрахман үзе дә ба­кыйлыкка күчтеләр.

Менә шулай сугыш күпме кешеләргә сөйләп тә бе­тереп булмый торган хәсрәт­ләр, борчулар, югалтулар алып килде. Бездән соңгы бу­ыннарга аларны күрергә язмасын иде инде...

Альбина Гарифуллина