«ТАТАР ТЕЛЕН ӨЙРӘНҮ – ТАТАРЛАРГА БУЛГАН ХӨРМӘТЕМ»

Бирегә алар күбрәк төзелеш эшләренә килгәннәр. Шул дәвердән төпләнеп, хәзер инде монда берничә буын яшәүче әрмән гаиләләрен күрергә мөмкин. Билгеле, замана белән бергә аларның да тормышка карашлары үзгәрә: яшьләр ата-балалары кебек төзелеш тармагы белән генә чикләнми, укып, юрист, табиб, инженер, хисапчы һөнәрләрен үзләштерә, кемдер үз кәсебен ача. Сәхифәбезнең кунагы Аршак Алтунян да, әтисе кебек, евроремонт ясау юнәлешеннән китмәгән, юлдаш итеп иҗатны сайлаган. Татар җырларын яратып башкаручы бу әрмән егете тамашачыга яхшы таныш.

Әрмәннәр турындагы мәзәкләр­не ишетмәгән, белмәгән кеше сирәк. Шуларның берсендә Әр­мәнстан ул бит ил түгел, офис кына, чөнки халкының шактый өле­ше чит илләрдә яши, дип шаярталар. Ләкин һәр шаяру сүзендә күмпедер микъдарда хакыйкать тә бар. Әлеге дәүләтне күп мәртәбә яулап алырга омтылулар вакытында җирле халык, үз гомере өчен куркып, читкә качар­га, башка мәмләкәтләрдә сыену уры­ны эзләргә мәҗбүр була. Әрмәннәр үзләре әйтмешли, газап кыяларга бирелгән, алар түзә алмагач, кеше­лек дөньясына күчкән. Бүгенге көн­дә читтә бәхет тапкан әрмән диаспо­ралары Русиядә генә түгел, Америка, Франция, Алмания кебек илләрдә дә дус-тату яши. Әйе, аларның ментали­тетына ук чит җиргә тиз ярашу сәләте салынган. Кайда гына гомер кичер­сәләр дә, тарихи ватаннары белән араны өзмиләр. Аршак Алтунян да Грузиядә дөньяга килсә дә, туган иле дип Әрмәнстанны саный. Әле ул бик кечкенә булганда әтисе гаиләсе­нең тамагын туйдыру өчен, хатыны һәм ике улын калдырып, Татарстан­га акча эшләргә чыгып китә. Алда­рак ерак туганнары бирегә килеп урнашкан була. Әрмәннәрне сабый чактан гаилә һәм бала җанлы итеп тәрбияләгәнгәдер, Аршакның әти­сенә дә газизләреннән читтә яшәү авыр бирелә, сагыну хисе бимазалый аны.

Хатыны белән ике улын тизрәк үз янына китертергә ашыга. Шулай итеп, танышыма алты яшь вакытта алар безнең җирлеккә аяк баса. Ә иң кызыгы, Казанда түгел, ә Биектау районы Дөбъяз авылындагы туганна­ры янына кайтып төпләнәләр. «Сала халкының гадилеге, эчкерсезлеге таң калдырды, безне ерак туганна­ры кайткандай каршыладылар, – дип хәтер яңарта әңгәмәдәшем. – Абыем Грузиядә яшәгәндә урыс мәктәбенә йөргәч, урысча бераз сукалый иде, ә мин әрмәнчәдән башка бер сүз ләм-мим. Беренче сыйныфка укы­рга кергәч, миңа гына түгел, укы­тучыларга да авыр булгандыр. Әле дә исемдә, бервакыт мәктәпкә бар­ганда юлда перчаткамны югалт­тым. Укытучыга аңлатырга тыры­шам, ул төшенми генә, үзем елыйм. Соңыннан гына ишарәләр белән чак аңлаштык. Башта әкренләп татарча­га, аннары урысчага өйрәндем. Мө­галлимнәремә сабырлыклары өчен рәхмәт! Чит-ят итүләрен, кагуларын хәтерләмим. Киресенчә, миннән лае­клы кеше ясарга тырыштылар. Биек­тау районында яшәгән елларны әле дә сагынып искә алам, һич икелән­мичә, ул икенче туган җирем, дим, җай чыкканда ашкынып кайтам. Гәр­чә әти-әни күптән Казанга күчен­деләр, шәһәр читендә үз йортлары белән яшиләр. Хәер, Дөбъяз да без үскәндәге авыл түгел инде».

          Кавказда гомер итүче башка ха­лыклар кебек үк әрмәннәр, шул исәптән Алтуняннар гаиләсе дә, җыр-биюгә, уен-көлкегә гашыйк. «Берәр кардәшебезнең баласы туса, өч-дүрт яшьтән үзенчә җырлый, бии башлый. Безнең гаилә дә, әти – гади төзүче, әни хуҗабикә булсалар да, җырсыз, биюсез яши алмыйлар», – дип сөйли әрмән егете. Дөбъязда музыка мәктәбе ачылгач, Аршак­ның беренчеләрдән булып укыр­га керүе дә шуның хикмәте. Җиде ишеккә шакы, берсе ачылмый кал­мас, ди әрмәннәр. Бер авыз сүз та­тарча белмәгән малай да, татар телен генә өйрәнеп калмый, татар халык җырларын җырлый башлый. Үҗәтле­ге, тырышлыгы булыша аңа. Беренче өйрәнгән татар халык җыры «Уракчы кыз» була. «Профессионал җырчы­лар мине тыңлагач, дөрес башкар­мый, дип җитешсезлекләремне төзә­тергә ашыкса да һич үпкәләмим. Мин бу җырларны йөрәгем кушканча җы­рлыйм. Укыганда син – әрмән, ничек җырласаң да ярый дип ташлама яса­улары җен ачуымны чыгара, таләп итүләрен, авыр җырлар бирүләрен ярата идем», – ди ул. Тырышлыгы юкка китми, төрле бәйгеләрдә катна­шып, призлы урыннар яулый, шуннан күңеле тагын да үсә. Йөрәк түрендә татар теленә карата уянган мәхәб­бәт хисе дә көчәйгәннән-көчәя. Мәктәпне тәмамлаганда кая укыр­га керәсен аек белә: туп-туры Казан музыка училищесына халык җыр­лары бүлегенә юл тота. Татар көй­ләрендә тәрбияләнгәч, башка бүлек­тә үзен күрми. Туганнары арасында татарча җырлау сиңа нигә кирәк дигәннәре дә туктатмый. Хәер, хә­зер инде ул кардәшләре үзләре үк дөрес юл сайладың, ди икән. «Татар мохитендә үскәч, мин татарча белер­гә бурычлы. Бу – татар халкына ка­рата хөрмәт билгесе, – ди танышым. – Кызганыч, татарлар белән сирәк аралашам. Гәрчә күпчелек дусла­рым – татарлар. Тик күбесе туган тел­ләрендә сөйләшми».

          Аршак кая югалды, нигә сәх­нәдә күренми, җырлары яңгыра­мый, дияр кайберәүләр. Башта та­выш бәйләвечләренә зыян килеп, озак кына җырлый алмаган. Хәзер исә иҗат тормышының күп өле­ше Әрмәнстанда уза, андагы мил­ләттәшләре белән уртак проектлар эшлиләр – Русия буенча әрмән җы­рчыларының концертларын оешты­ралар. Шулай да тиздән без аны янә сәхнәдә күрербез дип уйлыйм. Әле милләттәшләрен дә татарча җыр­латмасын! Әнә бит, Әрмәнстандагы иҗатташ дусларында татар мәдә­нияте һәм сәнгатенә зур кызыксыну уяткан, аның сүзләренә караганда, кемдер хәтта татар телен өйрәнер­гә керешкән. Татарча җырлар язды­ру, аларны әрмән стилендә яңгырату теләкләре дә юк түгел. «Ният бар-ба­рын, тик бу эшкә тотынганмын икән, җиренә җиткереп, лаеклы итеп баш­карырга телим, җырның татар рухын бозасы килми. Татарстан халыклары­ның «Дуслык» йортында узган кон­цертларның берсендә Илһам Ша­киров белән «Кара урман» җырын башкару бәхете елмайды. Әлеге чы­гыштан соң әдипнең интервьюда исемемне телгә алуы – минем өчен зур бәя булды, билгеле. Музыканың теле дә, милләте дә юк дип белми әйтәләр шул», – ди ул.

          Туган теленең кадерен аңла­ган адәм заты гына башка милләт­ләрнең мәдәниятен хөрмәт итәр­гә сәләтледер, мөгаен. Алтуняннар гаиләсе тарихи Ватаннарыннан чит­тә гомер кичерсәләр дә, алар өчен үз телләре, гореф-гадәтләре дә бик кадерле. Аршак Татарстанда яшәү­че милләттәшләренең күбесе белән таныш, аралашып яшәргә тырыша. Заманында «Дуслык» йортында әр­мән диаспорасының яшьләр советын җитәкләгән. Хәзер милләттәшләре белән ешрак бәйрәмнәрдә очра­ша. «Әрмәннәрнең иң яраткан бәй­рәмнәреннән берсе – вардавар, ул Пасхадан соң ундүрт атна узгач бил­геләп үтелә. Бу көнне бөтен халык бер-берсе өстенә су коя. Урамга бәй­рәмчә киенеп чыккансың һәм сине керендереп киткәннәр икән, моңа үпкәләргә хакың юк. Янгын сүндерү машиналарына кадәр фонтан ясый. Ни кызганыч, вардаварны монда уздырсаң, аңламаслар дип уйлыйм. Шуңа да безнең бәйрәмнәр чит­тә үскән әрмән балалары арасын­да онытылып бара. Үзем исә һәр ис­тәлекле көндә чиркәүгә кереп шәм куеп чыгарга тырышам», – ди Аршак Алтунян.

          Ә менә тормыш юлдашы итеп ул татар кызын сайлаган. Әллә язмыш шаяртуы, әллә очраклылык, хәләле Гөлназ йөз-кыяфәте белән әрмән ту­ташларын хәтерләтә. Яшьләр интер­неттан таныша һәм беренче очрашу­да ук ике арада сөю чаткысы кабына. Гөлназ сәнгать өлкәсендә хезмәт куймаса да, Казан театр училищесын тәмамлаган, матур итеп җырлый. Ар­шакның игътибарын исә аның башка милләтләрнең мәдәниятенә хөрмәт белән каравы җәлеп иткән. Ире әр­мән булгач, хәзер инде теләп бу мил­ләт ризыкларын пешерә, җырларын өйрәнә икән. «Яшермим, әти-әни әрмән кызына өйләнүемне теләде, – дип сөйли героем. – Ә инде Гөл­наз белән танышкач, күңелләре йом­шарды. Кеше нинди генә милләттән булса да, аның башкаларны ихтирам итүе күпкә өстен. Әрмәннәрдә исә өлкәннәрне, хатын-кызны хөрмәтләү геннарга ук салынган. Гөлназ соңга калса, автобус белән кайтырга рөхсәт итмим, көтеп торырга кушам, үз җаем белән барып алам. Юк, бу көнләшү түгел, ә табигый хәл. Без моңа әти­нең әнигә булган мөнәсәбәтеннән өйрәндек. Татар егетләре җыелыш­са, сөйләшкәндә сүгенү сүзләре кы­стырмый калмый. Андый чакта мин кисәтү ясамыйча түзә алмыйм. Әр­мәннәрдә, бигрәк тә хатын-кыз ал­дында, нинди ул сүгенү! Җәмәгать урынында ярамаган сүз ычкындыр­саң да ипи шүрлегеңә менеп төшәр­гә күп сорамыйлар. Егетләр тәмәке тартканда берәр өлкән кеше килгә­нен күрсәләр дә, төпчекләрен яшерә. Бозык темаларга сөйләшү дә оят са­нала. Мондый әдәп кагыйдәләре канда юк икән, аңа өйрәтеп булмый дип уйлыйм. Гөлназның әти-әнисе, бездәге шушы сыйфатларны күреп, «башка кияү кирәк түгел» ди хәзер».

          Аршак киләчәктә Әрмәнстан­га китү теләге булуын да яшерми. Әти-әнисенең Ватаннарына сирәк кайтуына да борчыла ул. «Анда, Ара­рат тавына менгәч, үзеңне болытлар­дан да биек хис итәсең. Монда әлеге хозурлык юк. Гыйбадәт йортларына кергәч алган хисләрне дә сүз белән аңлатып бирә алмыйм, алардан рухи яктан сәламәтләнеп чыгасың. Без­нең милли ризыкларны да шундый тәмле итеп бары тик Әрмәнстанда гына әзерлиләр, чөнки аның һавасы ук башка», – дип сөйли егет сагыну хисе белән. Әйе, җан тартмаса да, кан тартадыр шул…

http://idel-tat.ru