Авыл да, нигез дә кадерле безгә

– Әгъзам Саматович, муниципаль хакимият үсе­шендә республикада эш­ләп килүче про­грам­ма­лар­ның әһәмияте әй­теп бетергесез зур. Җир­лекләрне икътисади һәм социаль яктан үстерү мак­сатыннан Татарстанда 30дан артык программа эшли. Алар ел саен өстәлеп бара, бөте­не­сен дә санап бетереп булмый. Шулай да берничә­сенә тукталсагыз иде.

 
– Чыннан да, республикада муниципаль берәм­лек­ләр­не үстерү, халыкның көн­күрешен яхшырту өчен бик күп программалар эшли. Өлкәнрәкләр яхшы хә­терли: безнең илдә махсус программа дигән төшенчә юк иде. Ул иң беренче булып Татарстанда барлыкка килде. Авылларны газлаштыру – моның ачык мисалы. Бу яңалык һәр йортка кагылды. Аннан соң тузган торакта яшәүчеләргә яңа фатирлар бирү башланды. Рос­сиядә халык өчен мө­һим булган программалар Татарстан үрнәгендә барлыкка килде. Республи­ка­ның үзгәртеп корулар чорындагы төп казанышы – үз байлыгын халык­ның көнкү­реш шартларын яхшыртуга юнәлдерә алуында. Шуның ачык мисалы – программалар саны 37гә җитте. Алар муниципалитетларга проблемаларны эзлек­ле төстә хәл итәргә ярдәм итеп кенә калмыйча, социаль һәм ком­муналь өлкәдә яңа мөмкинлекләр дә ачалар. Торак йортларны капиталь тө­зекләндерү, юллар төзү, балалар бакчалары, мәктәп һәм клубларны тәртипкә китерү, спорт һәм ял итү урыннарын булдыру – болар барысы да халык их­тыяҗлары өчен. Күптән ремонт күрмәгән хас­таханә һәм поликлиникаларны гына алыйк. Кайбер­лә­ренә хәтта керәсе дә килми иде. Күрегез, хәзер ничек яңар­тылды. Нинди зур Казанга берничә генә парк иде. Хәзер аларның саны арта бара. Мөслимдә әкият иле кебек ял итү урыны барлыкка килде. Мамадышта кайчандыр Нократ, Чулман буйлары бик начар хәлдә иде. Бүген яр буйлары күп­ләрнең яраткан ял итү урынына әверелде. Яшерен-батырын түгел, соң­гы елларда авылларда су проблемасы барлыкка кил­гән иде. Үзара салым һәм “Чис­та су” программалары ни­гезендә әлеге проблема чишелеш тапты. Шунысын да әйтергә кирәк, бу программалар авылларны саклауга юнәлдерелгән. ФАП, клуб, мәктәп-бакчалар төзелгәч, яңартылгач, авыллар яңа­рыш кичерә башлады. Тик күпме генә тырышсак та, салаларның бөтенесен дә сак­лап калу мөмкин эш түгел. 30-40 йортлы авылны ничек кенә күтәрергә тырышсак та, анда тулы канлы тормыш барлыкка китерү авыр. Эш урыннары белән хәлне үзгәр­теп булыр иде анысы. Тик моны ил күләмендә хәл итү кирәк. Безнең республикада авыллар начар хәлдә дип булмый. Буш калган йортлар булса да, сатмыйлар, газы-суы булгач, кайтып йөри­ләр. Газы-юлы булмаса, тормыш булмаса, кешегә туган нигезе дә кирәк булмас иде. Аннан татар халкының менталитеты да икенче, ул авылын, нигезен бетермәс өчен яши.

 
– Халык безнең республика ун елга алдарак йө­ри дигән фикердә.

– Күбрәктер. Күрше тө­бәк­ләрне генә карагыз, чыннан да, кайберләрендә авыллар бетеп бара. Читкә чыгып йөрүчеләр моны яхшы күреп кайта.

– Муниципаль берәм­лек­ләргә нинди бәя бирер идегез?

– Муниципаль берәм­лек­ләр үсешенең республи­када үз тарихы бар. Элек бездә җирле үзидарә дигән төшен­чә юк иде, авыл советлары дәүләт органнары булып саналды. Аларның кулында бернинди мөлкәт булмады. Бөтенесе дәүләт карамагында иде. Яңа закон кабул ител­гәннән соң, 2006 елда җирле үзидарә органнары барлыкка килде, аларга мөлкәт бирелде, күп кенә вәкаләтләр тапшырылды. Шуның белән бергә җирлек башлыгы җил­кә­се­нә бик зур җаваплылык йөк­ләнде. Хә­зер авылның бөтен проблемасы, көнкү­ре­ше, халыкның яшәеше өчен ул җавап бирә. Кайбер эш­ләр­не башкару өчен финанслар җитәрлек булмау, һич­шиксез, аларга бер­ника­дәр кыенлыклар да тудыра. Әмма республикада үзидарә фор­масының үзен­чәлеге бар. Башка төбәкләр белән чагыштырганда, без­нең үзида­рәләрнең эшчән­леге күпкә аерыла. Төп үзен­чәлек – республиканың зур күләмдә ярдәм итүе. Закон нигезендә финансланмаган кайбер вә­ка­ләтләрне Татарстан үз өс­тенә алды. Шуңа күрә эшчән­легебезне өй­рәнү өчен төрле төбәк­ләр­дән киләләр дә инде. Район җитәкчеләренең, җир­ле үзи­дарәләрнең төп максаты – халыкның тор­мыш-көн­күрешен яхшырту. Җир­лек­ләрнең башкарган эше халык күз алдында. Әгәр Пре­зидентның ярдәме булмаса, муници­палитетлар­ның дә­рәҗәсен тоту авыр булыр иде. Безнең әле хәл итәсе мәсьәләләр бар. Ки­ләчәктә Хөкүмәт белән бер­лектә аларны да тормышка ашырырга җыенабыз.

– Берара авыл җирлек­ләренең хәлләре аяныч иде, җәяү йөрүче рәисләр дә булды. Соңгы елларда алар арасында төрле конкурслар уздырып, җир­лекләрне төзекләндерү өчен грантлар, машиналар бирелә башлады. Бу эшләр дә­вамлы булачакмы?

– Җирле үзидарә орган­нарының матди-техник базасын ныгыту максатыннан, 2010 елдан муниципаль бе­рәмлекләр арасында смотр-конкурс үткәрелә башлады. Эшләренә нәтиҗә ясап, Президент исеменнән ел саен 260 машина бирелә. Мондый хәл бер генә тө­бәктә дә юк. Хәтта мотоцикл да бирмиләр. Әлеге программалар киләчәктә дә дәвам итәчәк. “Муниципаль идарә өлкәсендә иң яхшы хезмәткәр” дигән конкурсыбыз да бар әле. Бу – шулай ук бик нәтиҗәле алым. Ел саен йөзләп авыл җир­леге берәр миллион сум грант ала. 2013 елдан башлап, 43 муниципаль районнан 1090 авыл җирлеге конкурста катнашты. 520се бе­рәр миллион сумлык грант отты. Шушы арада гына Чүпрәледә булдым. Урындагы проблемаларны хәл итү өчен бирелгән әлеге өстәмә финанс ярдәмен кайсы тармакларга җәлеп итү турында фикер алыштылар. Җирлекләрнең инфраструктура үсеше өчен әлеге грантларның дәвам­лы булуы шулай ук әһәми­ятле. Шунысын да әйтергә кирәк: кайбер җирле үз­ида­рәләр бик нык искергән, мөмкинлекләре булмаган биналарда утыра иде. 2016 елдан башлап, аларның матди-техник базасын ныгыту максатыннан, башкарма комитет биналарын төзү һәм капиталь төзекләндерү эше башланды. Быел 10 яңа бина төзеләчәк һәм 38 бинага капиталь ремонт ясалачак һәм бу эшләр ки­ләчәктә дә дәвам итәчәк.

– Авылларга баргач, халык, үзара салым программасында үзгәреш­ләр булмыймы, дәүләт финанславы шул күләмдә калачакмы, дип кызыксына. Киләчәктә бер сумга ике сум гына биреләчәк икән, диләр.

– Чыннан да, бу – бик үзенчәлекле программа. Җирле әһәмияттәге мәсьә­лә­ләрне хәл итү өчен, халык җыйган бер сум акчага республика тагын дүрт сум өсти. 2013 елдан 2017 елга кадәр татарстанлылар 587 миллион сум акча кертте. Республика 2,2 миллиард сумнан артык акча бирде. Әлеге акчага авыл урамнарына таш түшәлә, су скважиналары куела, күперләр тө­зекләндерелә, зиратлар тәртипкә китерелә, ял зоналары барлыкка килә, спорт һәм балалар мәйданчык­лары, елгалар һәм күлләр, чишмәләр, коелар чистартыла. Шунысын да әйтергә кирәк: акчаның 70 проценты авыл урамнарын төзек­ләндерү өчен тотыла. Программага алдагы елларда үзгәреш кертелмәя­чәк. Кайбер төбәкләр, без­нең тәҗ­рибәгә таянып, үз­ара салым программасын үзләрендә булдырды. Бер сумга – ике сум дигәне башка программа булырга мөм­кин. Бу уңайдан әлегә өйрә­нүләр генә алып барабыз. Кайбер авылларда вакытлыча кайтып яшәүчеләр, бак­ча йорты тотучылар бар. Андыйлар, бик телә­сә­ләр дә, үзара салым программасында катнаша алмый. Араларында үз өлеш­ләрен кертергә теләк бел­де­рүчеләр бар. Тик алар биргән акчага дәүләттән субсидия өстәл­ми. Җирлек­ләр, әлеге мәсь­әләне берәр ничек хәл итеп булмыймы, дигән тәкъдим белән чыкты.

– 21 апрель – Җирле үзидарәләр көне. Бу өлкә­дә эшләүче белгечләрне әзерли торган махсус уку йорты бармы? Кадрлар әзерләү мәсьәләсе республикада ничек хәл ителә?

– Муниципаль һәм дәү­ләт хезмәткәрләрен әзерли торган махсус уку йортлары шактый. Татарстанда Президент каршындагы Дәүләт хезмәте һәм кадр­лар департаменты һәм Казан федераль университеты эшләп килә, алар белән актив хезмәттәшлек итәбез. 2017 елда гына да квалификацияне күтәрү курсларында ике мең тирәсе хезмәт­кәр белем алды, шуларның 222се “Яңа эшли башлаучы муниципаль хезмәткәр” программасы буенча укыды. Моннан тыш даими се­минар-киңәшмәләр узды­рып торабыз. Җирле үзида­рәләр Россия, республика кануннарына таянып эшли. Чыннан да, аларга белемле булу бик кирәк. Элек муниципалитетларда хокукый кыр шактый гади, аңлаешлы иде. Хәзер законнарның үз­гәреп торуы, катлаулы булуы үзен сиздерә. Юридик ярдәм күрсәтү буенча республикада махсус комиссия дә эшли. Закон белми­сең икән, муниципаль өл­кәдә эшләү бик авыр. Безнең Советта тәҗрибәле юридик идарә эшли. Районнарда сораулар туганда, киңәш сорап, еш кына аларга да мөрәҗәгать итәләр.

– Җирлек башлыкларына шалтыратып, туган көннәре белән котлау гадәткә кергән. Җитәкче­нең шәхсән хәл белүе – кө­тел­мәгәнрәк хәл, билгеле.

– Туган көн котлавы ул – авылдагы хәлләр белән танышуга бер сәбәп тә бит әле. Җирлектәге тормыш, социаль оешмалар белән кызыксынып, булган проблемалар хакында сөйлә­шәбез. Соңгы елларда муниципаль өлкәгә яшьләр­нең килүе дә бик куанычлы. 25-30 яшьлек авыл җирлеге башлыклары бик күп. Кадр­ларның 30 процент тирәсе – яшьләр. Форсаттан файдаланып, муниципаль хез­мәт­кәрләрне һөнәри бәй­рәмебез белән чын күңел­дән котлыйм. Авыр эшлә­рендә уңышлар теләп калам.

Фото: http://tatarstan.izbirkom.ru

http://www.vatantat.ru