«БӘХЕТЕН КАЗАНДА ТАПКАН ВЬЕТНАМ ЕГЕТЕ»

   «Доанкет» җәмгыятендә Чунг Тху балалар бәйрәме узып кына киткән һәм «Дуслык» йортындагы вьетнамнар белән кореялеләргә бирелгән бүлмә конусны хәтер­ләткән салам эшләпә, чуар бәйрәм костюмнары белән тулган иде. Бу көнне дөге оныннан камыр басып, уенчыклар ясыйлар, төрле төстә­ге кәгазьдән фонарьлар кисәләр, шәм кабызалар, битлекләр кияләр, махсус рецепт буенча пешерел­гән тәм-томнар белән сыйланалар икән. «Чунг Тху татарларның Сабан туена охшаган, тик балалар өчен оештырыла, – дип сөйләп китте «Доанкет» җәмгыятендә Чунг Тху балалар бәйрәме узып кына киткән һәм «Дуслык» йортындагы вьетнамнар белән кореялеләргә бирелгән бүлмә конусны хәтер­ләткән салам эшләпә, чуар бәйрәм костюмнары белән тулган иде. Бу көнне дөге оныннан камыр басып, уенчыклар ясыйлар, төрле төстә­ге кәгазьдән фонарьлар кисәләр, шәм кабызалар, битлекләр кияләр, махсус рецепт буенча пешерел­гән тәм-томнар белән сыйланалар икән. «Чунг Тху татарларның Сабан туена охшаган, тик балалар өчен оештырыла, – дип сөйләп китте Дам Зань Лам. – Кунакларның да яртысыннан күбесе сабыйлар иде. Гомумән, җәмгыятьтә ел дәвамын­да җиде-сигез төрле чара үтә. Бу – Яңа ел, вьетнамнар аны милади календаре буенча да, көнчыгыш гореф-гадәтләренә нигезләнеп тә уздыра, 8 март, Бәйсезлек көне һ.б. Моннан тыш, Якшәмбе мәктәбе эшли, ел дәвамында дипломатик рухтагы очрашулар була. Быел, әйтик, Вьетнамның генераль кон­сулы килде. Шунысы куандыра: «Дуслык» йортында оештырылган әлеге чараларга йөрүчеләр һәрчак ун-утыз кешегә артып тора, ә алар – төрле милләт вәкилләре. Ише­кләребез һәркем өчен ачык».

          Казанның Вьетнам базарына барсаң, андагы вьетнамнарның исәбе-саны юклыгын күреп, баш­калабызны сырып алганнар дип уй­лыйсың. Дам Зань Лам әйтүенчә, ре­спубликабызда аларның саны алты йөздән артмый. Шуларның өчтән бере – эшләргә килеп төпләнеп ка­лучылар. Гаилә корып, бала табып, нигезле рәвештә биредә яшиләр. Күбесе базарда сатса да, арала­рында, үз ширкәтен ачып, башка кәсеп белән шөгыльләнүчеләр дә бар. Икенче төркем вьетнамнар – җитмешләп студент – Казанның әй­дәп барган югары уку йортларында белем ала. Калганнары – республи­кабызда дөньяга килгән сабыйлар. Дам Зань әфәнде әйтмешли, алар биредәге иммунитет белән туган: урысча аралашалар, менталитетла­ры да аерыла, Казанны ватаннары дип саныйлар. Русияле вьетнамнар, ди алар турында танышым. Соңгы арада илнең төрле төбәкләреннән Казанга күченүчеләр дә арткан. Дам Зань аңлатуынча, аларга монда яшәү уңайлы, тормышлары өчен куркыныч янамый, рәхәтлә­неп эшлиләр. «Шәһәр исә искиткеч гүзәл!» – дип тә өсти героем Үзе ул укырга килгән җиреннән Русиядә урнашып кала. Вьетна­мның Тхань Хоа шәһәрендә туып үскән егет, урта мәктәптә белем алгач, СССР һәм СРВ (Вьетнам Со­циалистик республикасы) хөкүмәт­ләре арасында төзелгән килешү нигезендә Мәскәүнең азык-төлек сәнәгате технология институтына укырга керә. 1990 елның августы була бу. Аннан инженер-технолог һөнәре алып чыга һәм Казанга күченә. Хәзерге вакытта «Сареп­та Сервис» оешмасын җитәкли. «Үскәндә яшьтәшләрем белән бөек держава саналган Советлар Союзы­на барырга, анда укырга хыяллана идек. Вьетнам ничә еллар соцла­герь ролен үтәгәч, яшәү шартлары начар, шуңа да күпләр читкә китү ягын чамалый иде. Сайлап алу ту­рын узып, Мәскәүгә укырга китәчәк ике йөз студент исемлегенә эләк­кәч, кош тоткандай сөендем», – дип сөйли ул еллар турында әңгәмәдә­шем. Вьетнамдагы яшәешнең авы­рлыгын искәртсә дә, Дам Замь үзе хәлле гаиләдә үсә. Әтисе – түрә, го­мере буе урман хуҗалыгы өлкәсен­дә эшләгән, ә әнисе – фармацевт. Апасы да әнисе юлын сайлаган. Хә­зер алар барысы да экзотик илнең башкаласы Ханойда гомер кичерә.

          Дам Зань укырга килгәндә, Со­ветлар Союзы таркалмаган, чит ил студентлары өчен бөтен ишекләр ачык була әле: аларны махсус ки­беткә алып киендерәләр, ашау-эчү­не, тору урынын дәүләт кайгырта, саллы гына стипендия түлиләр. Ул акчага егет берничә мәртәбә Зур театрга билет алып данлыклы театрның спектакльләрен тама­ша кыла хәтта. Ләкин көйле тор­мышта бер генә ел яшәп кала чит ил егет-кызлары: бөек держава җимерелүгә, алар өчен тудырыл­ган шартлар юкка чыга, авыр чор башлана. Шактый кыен ашаса да, егет укуын ташлау турында уйлап та карамый. Укый алмыйча кайтып китүнең ояты ни тора бит! Әти-әни­сеннән акча сорарга базмаган сту­дент буш вакытларында өстәмә та­быш кертү өчен тәрҗемәче эшенә керешә. Бу дәвергә инде урысча хәтәр сукалый ул. «Укырга китәр алдыннан урыс телен өйрәнү өчен тугыз ай әзерлек курсларына йөр­дек. Тик аралашу булмагач, урысча­га әллә ни өйрәнә алмадым. Инсти­тутта берни аңламыйм, лекцияне язарга өлгермим, тыңлап утырам. Дәрес ахырында төркемдәшләрнең берәрсеннән дәфтәрен сорап алам да, өйгә кайткач, лектор сөйләгән­нәрне күчерәм, аннары сүзлекләр ярдәмендә шуны тәрҗемә итәм. Башым китапханәдән чыкмады да. Бездән алда килгән вьетнамнар –өлкән курс студентлары да бик булышты. Өченче курста инде әң­гәмә кору, лекцияләрне аңлап язу дәрәҗәсенә күтәрелдем. Русиядә яшәгәч, телисеңме-юкмы, урыс телен өйрәнергә бурычлысың. Го­мерем Казанда узгач, татар теленә дә ихтирамым зур». Мәркәзебезгә исә беренче мәртәбә студент ел­ларында тылмач буларак аяк баса да инде. «Дусларым Вьетнамнан очсызга кием-салым алып, монда килеп, өч мәртәбә арттырып сата. Шул суммага биредә көнкүреш техникасы, тормыш өчен башка төрле кирәк-ярак юнәтәләр дә, янә икеләтә бәя өстәп, тегендә озаталар. Бу эш белән шөгыльләнү­челәрнең күбесе урыс телен ипи­лек-тозлык та белми, аларга ярдәм кирәк иде. Мин инде шул тәрҗемә­че-арадашчы ролен үтәдем.

Укуны тәмамлагач, ныклап торып эшләр­гә чакырдылар». Бәлки ризалаш­маган да булыр иде, әмма гомер­лек ярына, балаларының әнисенә әйләнәчәк Елена белән беренче килүендә үк таныша алар. Базарда саткан апасына ярдәм итеп йөр­гән унҗидесе генә тулган кызны Дам Зань бер күрүдә ошата. Сүз кушып, мөлаем туташның телефон номерын сорап ала да, кич кафега чакыра. Билгеле, ул чагында әле­ге танышуның кайнар мәхәббәткә әйләнәсен икесе дә чамаламый. Ка­никулы беткәч, егет кире Мәскәүгә китә бит. Әмма ике елдан соң, кабат әйләнеп кайткач, беренче эш итеп күңел тынычлыгын урлаган кызны эзләп таба. Елена белән бергә яши башлыйлар, тик мөнәсәбәтләрен рәсмиләштерергә ашыкмыйлар. Паспортларына мөһер сугарлар иде, ул чагында вьетнам егете мон­да калачакмы, әллә аңа туган ягы­на кайтып китәргә туры киләчәкме, моны төгәл генә белми. Ә кызның әти-әнисе йөрәк парәләрен аңа ышанып тапшыра. Еленаның ке­шеләрне үтәли күрә торган әбисе, егеткә күз ташлауга «моның белән бәхетле булачаксың», ди. Ун елдан соң кызлары туар алдыннан гына загска бара алар. Монда никах таныклыгы алалар, ә Вьетнамда, барлык йолаларны шартына туры китереп, туй итәләр. Шулай итеп юлында Еленаның очравы, Дам Зань Ламның Казанда төпләнеп ка­луында һәм язмышын Русия белән бәйләвендә җитди роль уйный. «Ул елларда монда сату иткән вьетна­мнарның хезмәт шартлары начар, урын алу өчен төнге икеләрдә ки­леп басалар иде. Җитәкчелек белән килешеп, инвестицияләр кертергә, вәзгыятьне яхшыртырга карар кыл­дык. Палатка рәвешендәге берен­че сату нокталарын урнаштырдык. Соңыннан инде аларны тимердән ясый башладык. Хәзерге базарлар турында әйтеп тә тормыйм», – ди ир ул елларны искә алганда.

          Русия белән һич кенә дә ох­шашлыгы булмаган мәмләкәттән килгән, бер авыз сүз урысча бел­мәгән егет шулай итеп тулысынча биредәге тормыш диңгезенә чума. Чатнама салкыннар да куркытмый аны, киресенчә, безнең климатны тиз арада үз итә. «Монда ияләшү авыр булса, яшәү кызык, хәтта салкыны да мавыктыргыч, үзеңне тонуста тотарга ярдәм итә, – ди ул. – Үзебезгә кайткач, тынчу һава хәл­дән таям, эсседә үземне кая куярга белмим. Монда бит берсе икенче­сенә охшамаган дүрт фасыл – язгы сафлык, җәйге рәхәтлек, алтын көз һәм ап-ак карлы кыш бар! Нинди хозурлык! Берсендә әтиләр кыш ахырында Казанга кунакка килде. Язга чыккач, Петербург шәһәренә сәяхәткә киттеләр. Кайтуларына, агачлар яфрак ярган, җиһан яшел­леккә күмелгән иде. Моны күреп шаккатудан тәмам телсез калды­лар!» Дам Зань Лам белән бергә укырга килгән егет-кызларның да күбесе зур урыннарда эшли икән: кемдер туган ягына кайтып ми­нистр булган, кемдер корпорация җитәкли, кемдер башка чит илдә яши. Америка, Алманиядәге дусла­рына танышым: «Беләм, ул дәүләт­ләрдә тәртип, яшәү өчен уңайлы мохит тудырылган, ләкин анда күңелсез. Ә менә Русия көтелмә­гән хәлләре, суыклары белән кы­зыклы», – дип аларны ымсындыра икән. – Хәер, туксанынчы елларда Вьетнам белән чагыштырганда монда акча эшләү, яшәү җиңелрәк булса, хәзер үзебездә дә зарланы­рлык түгел. Вьетнам соңгы егерме биш елда гел үсештә: яңа йортлар калка, юллар салына, самолет очы­шлары арта, туризм алга китте. Ә бит Вьетнам – гаять үзенчәлекле ил: бер ягы таулар, джунгли, икен­че ягында – диңгез. Кайткан саен, туган җиремнең чәчәк атуын күреп, сөенеп, куанып киләм. Көнчыгыш календаре буенча Яңа елны ел да туганнарым, дусларым белән анда каршы алам». Гаиләсен дә тарихи ватанына мөмкин кадәр ешрак алып кайтырга тырыша ул. Елена белән алар ул һәм кыз үстерәләр. Виктория белән Александрны ике милләт мәдәниятендә дә тәрбия­лиләр. Билгеле, өйдә күбрәк урысча аралашалар. Шул ук вакытта көн дә кич вьетнамча сөйләшү теләбе дә куелган. «Ана теле өстен тора һәм моңа каршы килә алмый, чөнки ул нарасыйга күкрәк сөте белән үк керә, – ди гаилә башлыгы. – Әмма туган телебез югалу мәсьәләсе монда төпләнгән һәр гаиләне бор­чый. Шуңа да балаларны якшәмбе мәктәбенә йөртәбез. Вьетнамнан читтән яшәүчеләр өчен махсус методика буенча төзелгән дәре­слекләр дә кайтарттык. Анда тел генә түгел, мәдәният, гореф-гадәт­ләр дә өйрәтелә. Балалар Якшәм­бе мәктәбенә кызыксынып килсен өчен төрле чаралар уйлап табабыз. Шәхсән үзем балаларыма дүрт тел­не – урысча, вьетнамча, инглизчә һәм татарча өйрәнүне максат итеп куйдым. Еленага рәхмәт, ул әни бу­луыннан файдаланмый, ике якны да тигез күрә. Вьетнам халкында һәр ай башында, мәрхүм туганна­рыбыз рухына багышлап, өстәлгә җиләк-җимеш кую, шәм кабызу йоласы бар. Яши башлаганда ха­тыным моны минем искә төшереп торса, хәзер инде барысын да үзе башкара. Көн саен кичке ашка да вьетнам сыйларын әзерли. Аларны пешерергә курсларга йөреп, Вьет­намга кайткач, әнидән, туганнардан өйрәнә. Гәрчә үзем дә мондагы ашларны теләп ашыйм, бигрәк тә пилмән, уха, чәкчәк яратам».

          Дам Зань Лам тормышыннан да, матди хәленнән дә канәгать һәм язмышы шундый борылыш алга­нына шөкер итә. Атнасы эшкуарлы­кта узса, ял көннәрен иҗтимагый мәшәкатьләргә багышлый. Элек аларны авырлык белән башкаруын да яшерми ул. Хәзер исә ияләшкән, яратып, теләп эшли, берәрсенә ярдәме тисә, сөенеп туймый. «Адәм баласы вакыт, мөмкинлекләре белән чикләнгән, шуңа күрә үзең­не артык интектерергә, акча колы итәргә ярамый. Эш берәүнең дә яшәү рәвешенә әйләнмәсен иде. Мин, бу якларга килеп, мәхәббә­темне очратып, сау-сәламәт бала­лар үстерүем, халкыма хезмәт итеп яшәвем белән бәхетле», – ди әле кайчан гына студент булып йөр­гән, хәзер инде биредәге милләттәшләренең ныклы терәгенә әве­релгән Дам Зань Лам.

http://idel-tat.ru