Иртә яздан бер теләк. Сездә көтү чыгамы?

Шуңа да башта район ве­теринарларының үз авылына шундый “визит” белән килүен дүрт күзләп көтә авыл халкы. Элегрәк 1 майларда инде сарык көтүенә, ике-өч көннән сыер көтүенә чыккан булсак, хәзер безнең якларда май урталары үтмичә, хуҗалык көтүе чыкмый. Сарык көтүе беткәнгә әллә кайчан, өч-дүрт хуҗалыкның дистәләп сары­гы-бәрәннәре сыерлар арасында йөрүе сәбәпле, алар да шул сыер чутында, бергә чыгалар, бергә туктыйлар ди­гәндәй. Кайда авыл җирлек­ләре башлыклары сабыр итәргә кушса, кайдадыр авыл халкы үзе, үлән бераз үссен, көтүлек кипсен, дымлы вакытта таптап бетерәләр дип, җирләрнең бераз “ныгуын” көтә.

Авылныкылар килешер: көтү чыгу – авыл тормышын, ритмын үзгәртә торган, дүрт күзләп, санап көтә торган зур вакыйга, мал-туар өчен дә, хуҗалары өчен дә иң рәхәт көннәрнең берсе ул. Сыерлар көтүгә киткәч, абзардагы калган маллар болынга, тау битләренә – арканга “күченә”. Һәм шуның белән бөтен эш кырга чыгып киткән кебек була. Малкайлар да сөенә. Җи­тәкләп, капкадан чыгуга, кемнеке сырт күтәреп чаба, кемнеке хуҗасын өстерәп алып китә, кемнеке иркенгә чыгу шатлыгыннан тояклары бе­лән җир казырга керешә... Уз­ган елдан танышып, дуслашып калган сыерлар бер-берсенә сәлам бирә... Уеннан уймак чыгарып, сөзешеп, мө­гез сындырулар, берсен-бер­се җәрәхәтләүләр дә, яр буенда ләмгә батып калулар да, куе агачлыкларга кереп “качышлы уйнау”лар да... – тагын әллә ниләр була беренче көндә.

Күзәтеп бетермәгән бер сыер (ул еш кына өйдә яшь бозавы калган сыер була) аркасында бөтен көтүнең авылга кадәр кайтуы, кире җыйнап алып килүләр дә булгалый. Каладагылар өчен романтика, табигать кочагында рәхәтләнеп ял итү кебек кенә тоелса да, күпме кешенең шәхси терлеге өчен үз өстеңә җаваплылык алу шул бу. Шуңа күрә көтү чиратын авыл кешесе шактый борчылып көтә. Хәер, бу кадәресе дә кешенең үзеннән тора бугай. Кемнәр­дер көтүне шашлык пешереп, китап укып, музыка тыңлап, социаль челтәрләрдә утырып көтә, һәр нәрсәдән бәйрәм рухы таба белгәннәр бу көнне табигать кочагында ял да итә. Әнә, элекке күршем, бү­ген Кариле авылында яшәүче, сигез сыер асраучы Рафаэль (билгеле, уллары белән) елга бер­ничә мәртәбә рәттән сигезәр көн (!) көтү көтә, рәхәт кенә бит ул, ди. Әле тагын бала-чага көтүне сагынып көтә: сумка тутырып алып чыккан тәм-том белән сыйланып, әти-әниләре янәшәсендә үткән тулы бер көнгә сөенеп туя алмый алар.

Көтү ул – җаваплылык кына түгел. Һава торышы да төрлечә була. Җәй башында черки котырган көннәрдә, соңрак кигәвен чорында мал-туар да, үзең дә шактый җәфаланасың. Чыдый алмый җиргә ятып аунаган терлекне дә жәллисең, үзең дә сип­тергечләр, марля битлекләр белән азапланасың. 44 градуслы эсседә дә, боз астында да, яшен камчылары өчәр яклап “биешкән” чакта да көтү көткән булды. Болары авырлыгы белән гомерлеккә истә калса, бик озак көттереп яуган, көне буе тәмләп сибә­лә­гән яңгырда көткәне иң рәхәт көтү рәтендә. Көтүнең үз тәме була, бер көтү икенчесенә ох­шамый. Хезмәте бик авыр булгангадыр, бүген авылда бер көнгә дә көтүче табам димә. Бездә шулай гадәтлән­гән: күп урыннарда һәр хуҗалык үз сыеры санынча, көтүгә үзе чыга. Их, бер көтүче генә ялласалар, акчасын бирер идең дә котылыр идең, дип йөри идем, ялланырга көтүчесен табып булмый, икенчедән, алар теләсә кайчан китеп барырга мөмкин, диделәр. Күрше Биктәш авылында әнә берничә ел, нәкъ менә көтүче тапмаганга, сыерлары өйдә торды. Моның да җаен таптылар: үткән ел бу авылның булдыклы егетләре электр “көтүче” юнәтеп, шуны эшкә җиктеләр. Күмәк хуҗа­лыклар мондый “көтүче”ләр­нең тәмен белгән иде инде, бу яңалык авыл көтүләре арасында да тиз таралырга охшаган. Менә бит замана: әле кайчан гына авылларда хәзер көтүне элекке кебек чыбыркы асып түгел, җиңел машиналарда гына көтәләр дип гаҗәпләнсәк, тора-бара кө­түгә чыгып торасы да калмас.

60 хуҗалыклы авылыбызда берничә йорттан кала һәр­кайсында берәр сыер асраган еллар да, соңрак кем­нәрдер бетереп, ә кемнәрдер, ки­ресенчә, арттырып, икешәрне асраган чаклар да булды. Шул сәбәпле, җәй буена бер-ике генә тапкыр көтү көткән чак­лар да, ай тулар-тулмаста килеп җиткән вакытлар да булды. Берничә ел элек сөткә бәяләр арткач, өчәрне асраучылар да, сыер саны да арткан иде... Үткән ел бәя төшкәч, берничәгә генә кимеп алды, быел, шөкер, баш саннары тагын арткан. Безнең тирәдәге берничә хуҗалыкта гына да егермеләп сыер бар. Дөрес, авылның теге очында сыер асраучылар аз, булганы да арканлау ягын карый. Шул сәбәпле, көтү чираты быел да тиз әйләнер. Әйләнсә-әйлә­нер, үзебез сау-сәламәт булып, көтүләр генә чыксын да малларыбыз исән-имин йөри генә күрсен – иртә яздан кара көзгә кадәр авыл кешесенең теләге бу.

Фото: https://pixabay.com | PIRO4D

http://www.vatantat.ru