Нефть тигезләмәсе. "Кара алтын" безнең кесәгә ничек суга?

Дөрес, хөкүмәтнең мондый очракта тота торган махсус фонды бар, акча җитмәгәндә, шул фонд­ның капчыкларын чишәләр дә файдаланалар. Шөкер, “кара көн”­гә дип тутырып куелган ул капчык­лар үткән ел бик нык кабарды, шуңа күрә Россиянең финанс җитәкчеләреннән берсе: “Җир маена бәя 30 долларга төш­сә дә, курыкмыйбыз, андый тү­бәнәю га­рәп­ләр өчен куркыныч”, – дип бел­дерде. Тик менә бу белдерүдә бер нечкәлек бар: 30 долларга тү­бәнәю дигәндә, без­нең җитәк­челек бик кыска вакыт аралыгында гына булып үтә торган кризисны күз алдында тота. Нефть озак вакытка казнаны тутыру сәләтен югалтса, безнең хөкүмәтнең реакциясе бер генә: долларның кыйм­мәтен арттыралар.

Федераль бюджетта күпләр белеп бетерми торган бер формула бар: казна нефтьнең бер барреле бәясенең 4100 сумга тәңгәл булуына исәп­лә­нгән. Бәя менә шундый булганда, бюджет баланслана, аңа ки­рәк кадәр акча явып тора, “кара алтын”ның сумнардагы хакы ти­гезләмәдәге күрсәткечтән узып китсә, арткан акчаны запас капчыкларга тутыралар. Менә бу мизгелдә доллар – 65 сум, нефть­нең сумнардагы хакы  4006 сумга тигез. Бюджет формуласы тигез­ләнсен өчен, долларны 66 сум 61 тиенгә кадәр күтәрергә кирәк. Тик әле резервлар барында һәм бәя төшү вакытлы күренеш дип уйлаганда, валюта курсында кис­кен үзгәрешләр ясамаска тырышачаклар.

Түбәнәю кискенрәк һәм дә­вамлырак булганда, безгә котылгысыз рәвештә яңа валюта мә­тәлчеге яный. Әгәр дә без үз иле­бездә кирәкле товарларның күп­челеген үзебез җитештерсәк, дол­лар сикерешеннән кесәләргә бернинди дә куркыныч янамас иде. Киресенчә, экспортка яшел урам ачып, икътисадны җанлан­дырып кына җибәрер иде. Кызганыч, алай түгел шул, безнең “импорт алыштыру”ыбыз да күпче­лек очракта, читтән товар кайтартып, аңа үз келәймәбезне сугуга гына әйләнеп кала. Рос­сиянең иң зур ит җитештерүче компанияләреннән берсе булган “Мираторг”, мәсәлән, Австралия­дән күп итеп үгезләр сатып алып кайта да, бераз печән ашатып, шуларны суеп сата. Менә мондый вәзгыятьтә нефть тигезлә­мәсе безнең өчен “кара көн” ти­гез­лә­мәсенә әйләнә дә куя: чит ил валюталары бердәм рәвештә үсә, финанс паникасы килеп чыкмасын дип, Үзәк Банк процент ставкаларын күтәрә, кредитлар­ның кыйммәтләнүе сәнәгатьне һәм авыл хуҗалыгын бугазлый, ди­мәк, болай да кысыр булган җи­тештерү тагын да кими.

Белгечләр хәзер үк инде илдә рецессия билгеләре күрәләр. Доллар белән бергә товарларга да бәяләр күтәрелеп, вәзгыять безнең кесәләргә каты итеп суга башлый. Уртача хезмәт хакы артуга карамастан, илдәшләрнең күпчелеге бүген үк эшләгән өчен түләүнең кимүеннән зарлана. Петербург хәрби авиация заводы эшчеләрнең хезмәт хакын 20 процентка кисәргә җыена, дигән хәбәрләр укый алабыз тасмадан. Бу бердәнбер шундый очрак тү­гел. Кайвакыт хезмәт хакы шул­кадәр төшеп китә: ул акчага тырышып эшләп йөрүнең мәгъ­нәсе бар микән соң, дип уйларга туры килә. Мондый уйлар “кара алтын” бизмәне тигезлек халәтендә булганда ук килә икән, тигезләмә кыйшайса, без нишләрбез?

Без позитив уйларга тырышабыз, билгеле. Нефть бәясенең түбәнгә төшүе вакытлы күренеш булыр, дип өметләнәбез. Тик шулай да бу безгә, “кара алтын” тагын да очсызланганда, ниләр булыр, дип фаразларга комачауламый. Каль­куляторга нефть ти­гезлә­мә­сен куябыз да исәплибез әйдә. Җир мае 50 долларга кадәр төш­сә, долларны 82гә кадәр күтә­рергә туры киләчәк. Мәс­кәүдәге дәрәҗәле финансчы әйт­кән 30 долларлык “кара алтын” Америка акчасының 136 сум 66 тиенлек бәясен таләп итә. Трамп хыялы тормышка ашып, нефть барреле 25 долларлык үлчәүдә катып калса, 164 сумлык яшел кәгазьләр сата башлаячаклар. Бу инде чып-чын катастрофа булачак, вәз­гыять­нең андый булуыннан Ал­лаһ сакласын. Банкларның тоталь бөлүе, завод-фабри­калар­ның күпләп ябылуы, эшсезлек һәм эшсезлек... Менә шундыйрак чылбыр реакциясе вәгъ­дә итә безгә нефть ти­гез­лә­мәсенең чайкалуы.

Бүген Венесуэла, Ливия һәм Иран кебек “кара алтын” чиш­мәләре булган илләр нефть сатмыйлар диярлек. Шуларның берсе яки икесе генә базарга әйлә­неп кайтса да, җир маеның бәясе чоңгылга төшеп китәчәк. Безне әлегә Мадуроның аумыйча торуы, Иран режимының янкилар белән тел сугышы алып баруы, Ливиядәге гражданнар сугышы коткара. Менә бит безнең кесә хәле әллә кайдагы вакыйгаларга ничек тыгыз бәйләнгән!

Дөнья сәясәтендә киеренкелек югары ноктада булуга карамастан, нефть бәясенең зәгыйфь­ләнә баруы – глобаль кризис билгесе дә бит әле ул. Әлегә анысы хакында сөйләмәскә тырышалар. Глобаль төшенкелек яшереп булмаслык дәрәҗәгә җитсә, “кара алтын” гына түгел, корыч, алюминий кебек металларга да бәяләр төшәчәк. Россия аларын сатып та байтак акча эшли. Һәр тарафтан төшенкелек куркынычы яный бүген.

Караңгы фаразлардан безне нефтьнең һич югы бүгенге бәядә саклануы гына коткарачак. Гарәпләрнең “кара алтын” чыгаруны киметүе безгә булыша ала, мәсәлән. Согуд Гарәбстаны бюджеты нефтьнең 80 доллар торуын сорый. Гарәпләрнең нефть тигезләмәсе безне алар белән аркадаш итә дә куя. Тик менә Трамп Америкасы гына тәгәр­мәч­кә күсәк тыга: янкилар нефть чыгаруны кискен темплар белән арттыралар һәм базардагы без­нең өлешне яулап алалар. Безгә ничектер үз белгечләребезне эш­кә җигеп, киткәннәрен кире кайтарып, технологик товарлар ясарга өйрәнәсе иде. Нефть атынгычында чайкалу бер дә якты киләчәк вәгъдә итми бит.

Фото: https://pixabay.com

http://www.vatantat.ru