«ТАТАРСТАНГА АВЫР СҮЗ ӘЙТТЕРМӘЯЧӘКМЕН»

Алар өчен бу хис ир-хатын арасындагы гыйшыклык кына түгел, ә тормышны, туган җирне, телне, кешеләрне һ.б. ярату һәм хөрмәт итү дә.

Беренче карашка ук Нугзар әфән­денең зыялылыгы, хатын-кыз­га булган хөрмәте игътибарны җәлеп итсә, Нана ханымның, Кавказ халыклары хатын-кызла­рына хас чибәрлегеннән бигрәк, мөлаемлыгы һәм ачыклыгына со­кланасың. Әйтерсең, аның тәнендә­ге һәр күзәнәктән яшәү энергиясе, тирә-юньне ярату хисе ташый. Әллә шуңа, үзләре турында да күбрәк ул сөйләде. Алар Казанга, бирегә укыр­га килеп, төпләнеп калган туганнары чакыруы буенча күченә. Бу Абхазия белән Грузия арасында сугыш дөр­ләгән чор була. Дөнья тынычлангач, кайтып китәчәкбез дигән ният белән аяк басалар безнең якларга. Ләкин күпме генә талпынсалар да, мәркә­зебездән һич аерыла алмыйлар әле. «Баштагы мәлне кая килеп эләктем дип, төннәр буе елап чыга идем, – дип хәтер йомгагын сүтә Нана ха­ным. – Туганнарда яшибез, урысча юньле-рәтле белмибез. Соңрак биш елдан артык бер фатирдан икен­чесенә күченеп йөрдек. Мондагы грузиннарга рәхмәт, ярдәмнәрен­нән ташламадылар». Ул авырлы­клар күптән артта калган, граждан­лык та алынган, торак, эш мәсьәләсе дә хәл ителгән. Нана ханым Татар­стан халыклары «Дуслык» йортын­да якшәмбе мәктәбендә грузин теле укыта, ире – эшкуар. Кызлары Нино белән уллары Георги икесе дә Русия гадел хөкем (правосудие) академия­сен тәмамлаган. Диплом алгач, Нино яшәргә Тбилисига күченсә, Георги биредә хезмәт куя. Кызларының Ва­таннарына кайтып китүе әти-әнисе­нең дә, үзенең дә теләге булган. Үз ишләре арасында насыйбын очра­ту җиңелрәк дип уйлаганнар. Ә гру­зиннар өчен гаилә кыйммәтләре һәрвакыт беренче урында тора.

          Биш кыз бала арасында уртан­чысы булып дөньяга килгән Нана ханым үзе дә әтисе Резо һәм әни­се Светлана турында зур ихтирам белән сөйли. Ни кызганыч, әти­се мәрхүм, әнисе туган районнары Цаленджихада гомер кичерә икән. «Грузиннарда иң кадерле зат – әни, – ди әңгәмәдәшем хатирәләрендә балачагына кайтып. – Аллага шөкер, әнием бернинди мохтаҗлык кичер­ми яши. Апа-сеңелләрем, оныклары хәл-әхвәл сорашып кына тора. Мин еракта булгач, кызым Нино да әби­сенә аеруча игътибарлы. Аңа матди яктан да ярдәм итә, теләгәндә шыл­тырата алсын дип, телефонына да гел акча сала». Нана ханымның барлык туганнары да Грузиядә яши һәм бө­тенесе дә, шул исәптән үзе дә, югары белемле укытучылар, Сухум педаго­гия университетын тәмамлаганнар. Белемле кыз – бирнәле кәләш, дип белми әйтмиләр. Әтиләре, үзе дә укымышлы, районда абруйлы кеше буларак (озак еллар колхоз рәисе бу­лып эшли), кызларының югары бе­лем алуын шарт итеп куя. «Әти һәр­кайсыбызны яратты, – ди героем. – Безнең өчен йөрәген ярып бирер­гә дә әзер иде. Башлы-күзле булыр чак җиткәч тә, «балаларымны ка­дерләп яшәрлек бәндә генә очраса ярар иде, ә калган яктан үзем ярдәм итәчәкмен» дип теләде. Шөкер, һәм­мәбезнең дә тормышы җитеш».

          Булачак ире Нугзар белән алар туйда таныша. Бер мәктәптә укысалар да, аңарчы бер-берсен белмиләр. Егет унынчы сыйныфтан соң Тбили­сига психолог һөнәрен үзләштере­ргә китә, шунда эшкә урнаша, туган районында сирәк күренә. Чираттагы кайтуы дустының туена туры килә. Ә кәләш – Нананың ахирәте. Мәҗлестә бертуктаусыз рәхәтләнеп биегән кызга Нугзарның шундук күзе төшә. Күп тә үтми, әти-әнисен ияртеп, алар кызның кулын сорарга килә.

          Нана ханым әйтүенчә, грузин гаиләсендә хатын-кыз – өйнең фәрештәсе, гаилә башлыгы исә, чын ир икән, аның инде ипие булырга тиеш, ягъни ризык табу – аның ва­зифасы. «Бездә хатын-кыз теләмәсә, эшләми, ире гаиләне тәэмин итәргә бурычлы, – дип дәвам итә әңгәмәдә­шем. – Хатын-кыз, иң элек, әни, аның гаиләдәге урыны гаять зур. Әлбәт­тә, кыз баланың бәхете ирдән килә. Ул синең кадереңне белсә, хөрмәт итсә, канатланып, күңел үсеп яшисең, бөтен нәрсәне җан җылысы белән башкарасың. Бу яктан мин бик бәхет­ле. Иремнең авызыннан сүгенү сүзе чыкканын ишеткәнем юк. Базарга да үзе йөри. Кирәк азык-төлекне кә­газьгә язам да, барысын да алып кай­та. Ә мин аш-суга остамын, бигрәк тә грузин ашларын яратып, тәмле итеп пешерәм. Гаилә учагының җылысын саклау өчен бар көчемне куям. Ба­лаларны да мәхәббәт белән тәрби­яләдек». Нана ханым Нугзар әфәнде­нең шактый яшькә олырак икәнен дә яшерми. Аның фикеренчә, кеше бе­лемле, зыялы, ышанычлы икән, яшь аермасы сизелми, киресенчә, андый хатынга яшәргә җиңелрәк тә әле, ди. Аның сөйләвенчә, грузиннарда кыз бала, беренче чиратта, әни бу­ларак тәрбияләнә. Ул сабыйларына халкының милли гореф-гадәтләрен түкми-чәчми тапшырырга, туганнар­га, өлкәннәргә карата хөрмәт тәрби­яләргә бурычлы. Дөрес, сугыштан соң Грузиядә дә тормыш авырайган, анда да хәзер хатын-кызлар йорт мәшәка­те белән генә чикләнми, гаилә йөген тарту өчен эшләргә дә мәҗбүрләр.

          Хәер, нинди генә шартларда яшәсәк тә, кош – канаты, ә гаилә татулыгы белән көчле. Ә инде ике йөрәктә бер булып яшәгән мәхәб­бәт барда, бернинди авырлыклар куркыныч түгел. «Кызыбыз да, улы­быз да җитмеш бишенче гимназиядә укыды, – ди Нана. – Урысча юньләп белмәгәч, аларны кыерсытмаслар­мы, үртәмәсләрме дип борчылдык. Укытучыларга чиксез рәхмәтлебез, безнең балалар белән иренмичә шөгыльләнделәр. Икесе дә мәктәп­не яхшы билгеләргә генә тәмамлады, татарча да аңлыйлар. Егерме елдан артык Татарстанда яшәп татар телен белмәүне оятка саныйм. Киләчәктә, Грузиягә китсәк тә, соңгы сулышы­ма кадәр бу җирлеккә рәхмәт укы­ячакмын. Татарстанга берәүдән дә авыр сүз әйттермәячәкмен. Монда балаларым үсеп кеше булды. Биредә яшәү дәверендә татар, урыс һ.б. мил­ләтләргә карата хөрмәтебез артты». Шунысы да соклану хисе уята: җиде ят арасында яшәсәләр дә, балала­рына белем генә биреп калмаган­нар, төрле яклап сәләтләрен ачарга да җай тапканнар: спорт секциясенә дә, биюгә дә, чит телләр курсларына да йөрткәннәр, Казанга килгән бер генә концерт-театрны да карамый калмаганнар. Грузиннарның Казан­дагы «СИОНИ» милли-мәдәни авто­номиясе җитәкчесе Маринэ Хухуна­швили белән дә шундый чараларның берсендә танышалар. Ул, Нана ха­нымның укытучы икәнен белгәч, Як­шәмбе мәктәбенә эшкә чакыра. То­ра-бара «Дуслык» йортына балалары да тартыла. Биредә милли биюләрне, гореф-гадәтләрне өйрәнәләр, иҗти­магый эшләргә кушылалар. «Улыбыз бик матур итеп бии, урысча, грузин­ча, хәтта татарча шигырьләр сөй­ли иде. Аның төрле чыгышларда, республика җитәкчеләре, зур-зур кешеләр белән төшкән сурәтләре бер кочак. Ике меңенче еллар башы булдымы икән, яшәү урынын теркәү өчен документлар җыеп тапшырдык, ә Мәскәү мәсьәләне хәл итүне суз­ды да сузды. Җитмәсә, шул чагын­да ниндидер сәяси каршылык туып, грузиннарны тикшерә башладылар. Балаларны җитәкләп туганнардан кайтып килгәндә хокук сакчылары безне дә туктатты. Документларны Мәскәүгә җибәрү турындагы белеш­мә үзем белән түгел, өйдә иде. Әй­дәгез, керәбез, күрсәтәм, дим, кур­ка-курка. Өйгә кергәч, белешмәне эзләгәндә, каушаудан кулдагы аль­бомны төшереп җибәрдем, фото­лар идәнгә чәчелде. Анда улымның, Минтимер Шәймиев, Фәрит Мөхәм­мәтшин һ.б. белән төшкән сурәтләре бар иде. Хокук сакчылары шуларны күрде дә, безгә уңышлар теләп, чы­гып киттеләр».

          Бу гаилә хәзер инде тормышла­рын «Дуслык» йортыннан башка күз алдына китерә алмый. Нана ха­ным балаларга грузин телен өйрәтү белән генә чикләнми, үзләренең йолалары, бәйрәмнәре турында да теләп сөйли, төрле тематик концерт­лар әзерли. Күрәсең, шул рәвешле сагыну-сагышларын баса, үз миллә­тенә тары бөртеге кадәр генә файда китерергә омтыла. «Олыгайган саен туган җир үзенә ныграк тарта, – ди ул. – Бервакыт авырып табибка бар­дым. Бернинди дә дару язмыйм, сез­гә Грузиягә кайтып ял итеп килергә кирәк, диде. Дөрестән дә, анда мин шифаланам да, яшәрәм дә, илһам­ланам да. Шул ук вакытта Казанны сагынам. Әйе, хәзерге мобиль заман араларны якынайта, билгеле. Кызы­быз бөтен кирәк нәрсәне җибәрә. Яңа елны билгеләп узганда да, Ни­нодан котлау сүзләре язылган туп, әләм, чичилаки (Грузиядә Яңа ел һәм Раштуада куела торган агач) кебек әйберләр соратып алдым. Балалар­га шуларны күрсәтәсем, аңлатасым килде. Май ахырында Грузиянең бәйсезлеге көнен билгеләп узган­да да иң кечкенә укучыбызга туган җиребез турында шигырь өйрәт­тем. Грузия – кечкенә ил. Ә шигырь­нең эчтәлегенә киткәндә һәркем үзе белән туфрак алган һәм дәүләтебез шуңа бәләкәйләнеп калган дигән мә­гънә салынган. Сабый учында туфрак тотып шушы шигырьне сөйләгәндә күңелем тулып еладым. Аларда ва­танпәрвәрлек хисе тәрбияләү – төп максатларымның берсе. Кеше сусыз, кояшсыз, һавасыз яши алмаган ке­бек, гореф-гадәтләрне сакламыйча, телне, динне белмичә зәгыйфьләнә, авыруга сабыша», – ди героем.

          …Агач тамыры белән, ә адәм ба­ласы керсез калебе белән көчле. Нана ханымның йөрәгенә гаиләсе дә, туганнары да, ватаны да, егер­ме елдан артык гомере узган ре­спубликабыз да сыйган һәм ул ва­кланмыйча, яшәүдән тәм тоеп яши. Ел да, җәй җитүгә, Грузиягә ашыга. Кайтуның икенче көнендә үк зи­ратка барып, мәрхүм әтисенең ка­берен чистарта, чәчәк сала, күңе­леннән аның белән сөйләшә, эчен бушатып елап ала. Аннары каена­насының каберен тәртипкә китерә. Иренең туган йорты бикле торса да, анда сугылып чыга. Шуннан соң гына туган-тумача арасында кунак­ка йөрешү китә. Алай гына да түгел, Грузиядәге кардәшләрен өчпоч­мак, пәрәмәч, кыстыбый кебек та­тар ашлары белән дә сыйлый әле ул.